Abstract:
یکی از مخربترین امراض نفسانی انسان رذیلت حسد است.حسادت این پتانسیل را دارد که مقام عبودیت و بندگی انسان را نابود کند همچنانکه با موجودی به نام ابلیس چنین کرد. در مکتب اسلام، یکی از اهداف تربیتی قرآن کریم به اقتضا فرمایش الهی «و شفاء لما فی الصدور» درمان بیماریهای نفسانی انسان است. قرآن کریم حول محور توحید و عبودیت الگویی از درمانگری نفس در بیماریهایی همچون حسد را ارائه میدهد. معرفت افزایی، الگوسازی در قالب داستان و تمثیل، وعده بهشت و جهنم، تعوذ، تغییر اراده، راهکارهای عملیاتی همچون خیرخواهی نسبت به دیگران و ابتلا از جمله روشهای درمانگری حسد در نظام اخلاقی قرآن است که حول محور عبودیت و توحید ارائه میشود. در این مقاله برآنیم مدل و الگوی قرآنی در درمان حسد را با رویکردی تحلیلی بررسی کنیم و از این گذر به الگوی روشمند و بدیعی از درمانگری با محوریت عبودیت و توحید در مقایسه با مکاتب دیگر برسیم.یکی از مولفههای کلیدی و برجسته سبک زندگی دینی در حوزه ارتباطات انسانی، ارتباط با خویشان و بستگان نسبی و سببی، اعم از مومن و غیر مومن است که به «صله رحم» تعبیر شده است؛ آموزهای که در منابع دینی و سیره بزرگان دین نیز فراوان و با تعابیر مختلف بر رعایت آن در هر شرایط ممکن تصریح و تاکید شده است. این ارزش اجتماعی بهرغم پشتوانههای عقلی، شهودی، دینی و تجربی، تحت تاثیر برخی تحولات ساختاری، شخصیتی، فرهنگی و ارتباطاتی از جایگاه پیشین خود در جامعه سنتی، افول کرده و به یک ادب اجتماعی مرسوم در برخی تعاملات موسمی و مناسبتی تبدیل شده است. این نوشتار درصدد است تا با رجوع مستقیم به منابع اصیل دینی (آیات وروایات)، جایگاه این آموزه راهبردی را در سبک زندگی دینی و حیات طیبه یا مدینه فاضله اسلامی تعیین و تحلیل کند.
Human soul is under the influence of various factors during his material life and on some occasions, being deviated and digressed from the moderation path he will degenerate others, too. One of the most destructive carnal diseases about human is envy. Envy includes the potentiality of destroying human worship and servitude; as it did with Satan. One of the educational aims of the Holy Quran, due to the word of God, is “a balm for that which is in the breasts” i.e. treatment of the carnal diseases of human. Revolving around monotheism and worship, the Holy Quran proposes a model of soul treatment against diseases such as envy. Knowledge promotion, modeling in the form of stories and allegories, the promise of paradise and hell, taking refuge in God, change of will, operational strategies like being benevolent to others, and hardship are among the treatment methods of envy within the Holy Quran’s ethical system presented on the basis of monotheism and worship. Applying an analytic approach, the paper intends to analyze the Quranic model of treating envy and, through this perspective, to achieve a systematic and innovative model of treatment while focusing on monotheism and worship in comparison to other schools.
Machine summary:
غبطه و منافسه صفتی در انسان است که شخص نمیخواهد نعمتهایی که خداوند به دیگران داده، از میان برود؛ بلکه دوست دارد همان نعمتها را او نیز داشته باشد؛ بنابراین حسد از صفتهای رذیله است؛ اما غبطه و منافسه نه تنها مذموم و ناپسند نیست، در برخی موارد ممدوح نیز هست.
از جمله ملااحمد نراقی برای حسد چهار مرتبه بیان میکند: مرتبه اول که از همه بدتر است، این است که شخص حسود دوست دارد نعمتی که در اختیار دیگری است، از میان برود؛ هرچند هیچ سودی به خود او نرسد.
براساس این تبیین، بهترین الگو برای تقویت اراده در جهت اصلاح نفس و میل به حب الهی به جای حب دنیا، تقویت عبودیت و بندگی خداوند است.
اگر حسود به جای اینکه برای درهم شکستن اعتبار و شخصیت فردی که مورد حسدش قرار گرفته، به تقویت موقعیت خود بپردازد، به جای غیبت و مذمتش او را به سبب صفات خویش مدح و ستایش کند و به جای تلاش در تخریب زندگی مادی او، خود را آماده همکاری با او نماید، تا میتواند از او سخن بگوید، تا ممکن است نسبت به او محبت کند و تا آنجا که در اختیار اوست، خیر و سعادت او را بطلبد و به دیگران نیز همین امور را توصیه کند، بهیقین تکرار این کارها تدریجا آثار رذیله حسد را از روح او میشوید و نقطه مقابل آن که «نصح» و «خیرخواهی» است، با یک دنیا نور و صفا و روحانیت جانشین آن میگردد.