Abstract:
محمدبن زکریای رازی فیلسوف قرن چهارم هجری (313 ه.ق)، یکی از اندیشمندان بزرگ ایران و جهان اسلام بشمار می رود اما برخی از مخالفین، وی را متهم به الحاد کرده و اعتقادات دینی اورا مورد خدشه قرار داده اند. در پژوهش حاضر برآنیم تا به تحلیل و بررسی دو پرسش در این باره بپردازیم: آیا حقیقتا محمد بن زکریا منکر نبوت بوده است یا خیر؟ مخالفین چه دلایل منطقی برمدعای خود ارائه داده اند؟ در مقام ارزیابی باید گفت: دلایلی از جمله باور وی به تناسخ و قدمای خمسه؛ تاکید زیاد وی براستقلال عقل؛ و نگارش دو کتاب به نام های مخاریق الانبیاء و نقض الادیان در زمینه انکار نبوت توسط مخالفین مطرح شده است؛ اما در دیگر سو قرائنی وجود دارد که دلایل مخالفین را مخدوش کرده و یا حداقل مورد تردید قرار داده است. از جمله استناد نگارش دو کتاب مذکور به وی نامشخص و بدون دلیل است زیرا متن آن دو موجود نیست و در میان مورخین و فهرست نویسان تنها برخی اندک قائل به نگارش آنها توسط محمد بن زکریا شده اند؛ شواهد دیگری از قبیل احترام امرای مسلمان به محمد بن زکریا؛ نگارش کتاب هایی در زمینه امامت و معاد می تواند او را از این نسبت ها مبرا سازد. همچنین عبارت هایی در بعضی از آثار او به چشم می خورد که نشانگر باور او به پیامبر اسلام و کتابش قرآن کریم است. در نهایت پس از تحلیل و بررسی ادله هر دو دسته می توان گفت که ظاهرا محمد بن زکریای رازی با داشتن افکار و اندیشه هایی جدید و بعضا متفاوت از جریان های فکری زمانش مورد قضاوت های نابجا و نادرست برخی جریان های فکری افراطی مانند اسماعیلیه قرار گرفته است.
Muhammad Ibn Zakariyya Razi (4th century AH/ 313 H.G.) is one of the most prominent philosophers of Iran and the Islamic world; however، he has been accused of atheism by some of his opponents who have compromised his religious beliefs. The current study aims to analyze two questions in this regard: Has Zakariyya truly rejected prophecy? What are the logical grounds and the rationale of his opponents to accuse him of being an atheist? Some of the reasons proposed by his opponents include: his belief in reincarnation and five ancients; his emphasis on independence of mind; and his books Mahariq al anbiya (The Book of Subterfuges of the Prophets) and Rejection of Religions; on the other hand، some evidence exists which rejects the argument of his opponents، or at least challenges their accusations. For example، attributing these two books to him seems groundless، since the scripts of these books are not available; only few historians have confirmed Razi as the writer of the books. Furthermore، some other pieces of evidence such as Muslim rulers’ respect to Muhammad Ibn Zakariyya as well as some of Razi’s books written on Imamat and resurrection can clear him of these accusations. In addition، some phrases in his works indicate his belief in Islam’s prophet and his book the Quran. Finally، having examined the reasons of both groups، we argue that Zakariyya Razi، having new thoughts and ideas which were sometimes different from the intellectual current of his time، was falsely accused and judged by some extremist intellectual movements such as Isma'iliyah.
(
, 
, 
)
