Abstract:
در میان منابع استنباط احکام ، قرآن به دلیل مصونیت و محوریتی که نسبت به سایر منابع دارد اهمیت مضاعفی یافته و در کنار توجه به مباحث مختلف اعتقادی ، عبادی ، اخلاقی ، سیاسی ، به مباحث حقوقی توجه ویـژه نموده و از جمله مبحث مسئولیت مدنی و جبران خسارت را مدنظر قـرار داده است که بسیاری از احکام مربوط به ضمان قهری از آیـات آن قابـل استخراج است . از جمله در مورد تمام عناوین خاص موجـب مسـئولیت مدنی یعنی اتلاف ، تسبیب ، غصب ، استیفاء و اداره مال غیر آیـاتی وجـود دارند که برخی به طور خاص و برخی با توجه بـه عمـومیتی کـه دارنـد شامل این عناوین پنچ گانه گردیده و حقوق دانان اسلامی بسیاری از احکام و آثار این عناوین را از آیات مرتبط برداشت نموده اند.
Machine summary:
ثانیا مراد از این «ما»ی موصول باید اشیاء خارجی (معتدی به ) باشد که متعلق اعتداء واقع شده اند (همان : ٤٤٥) چون اگر مراد از آن عمل تعدی و تجاوز باشد معنای آیه این خواهد بود که شما از نظر تکلیفی مجازید در برابر تجاوز به همان شکل مقابله نمائید و چنانچه کسی در مال شما تصرف کرد شما نیز مجازید همان کار را انجام دهید اما حکم وضعی و ضمان شخص تلف کننده از آیه استفاده نخواهد شد.
همان گونه که گذشت بسیاری از فقها از آیات مربوط به اکل مال به باطل استفاده ضمان نموده اند و آن را از دلائل حرمت تکلیفی غصب (نجفی، ٠٣٨٠: ١٢؛ شهید اول ، ١٤١٧: ١٠٥؛ فاضل مقداد، ١٤١٩: ٨٣)، ضمان غاصب (علامه حلی، ١٤٢٠: ١٣٧) و ضامن بودن متلف دانسته اند(سبزواری، ٠٤٠٩: ٩٥٤) پس چون غصب و اتلاف خصوصیتی ندارند میتوان از آیه شریفه ، حکم وضعی یعنی جبران خسارت را برداشت نمود و آن را به دیگر موارد تصرف باطل در اموال دیگران و از جمله استیفاء مال غیر تعمیم داد و گفت مطابق آیه تمام مصادیق تصرف باطل در اموال دیگران ضمان را به دنبال خواهد داشت .
») برخی فقها ضمن اشاره به این آیه شریفه معتقد شده اند در جایی که یکی دیگری را اجیر میکند اگر اجیر متبرع باشد اجرتی برای او نیست اما اگر قصد تبرع نداشته باشد باید اجرت وی داده شود سپس با اشاره به داستان حضرت موسی (ع ) و حضرت شعیب (ع ) میگویند حتی در جایی که اجیر و عامل قصد تبرع دارد مانند موسی(ع ) به دلیل اقتداء به حضرت شعیب مستحب است که صاحب مال اجرت وی را بپردازد.