Abstract:
توسعه یافتگی و راههای برونرفت از مشکلات موجود، دغدغه فکری و یکـی از چـالش هـای مهـم ایران به ویژه بعد از انقلاب اسلامی است . از دوره قاجار به بعد یکی از متداولترین پرسـش هـای ایرانیـان این بودهاست که چرا ملتی عقب مانده نسبت به قدرتهای بزرگ هستند؟ این در حالیاسـت کـه پیشـینه فرهنگی - تمدنی ایران انتظارات دیگری را میپروراند. یکی از دیدگاههای رایج ریشه ، مشکلات امـروز را به تاریخ و فرهنگ گذشته جامعه ایرانی باز میگرداند و با تاکید بـر تـلازم میـان سـاختار اسـتبدادی و ارزشهای اخلاقی جامعه ، معتقد است حاکمیت های استبدادی در ایران، موجبات حاکمیـت ارزشهـای خودمدار و عدم شکل گیری ویژگـیهـای مقـوم توسـعه از قیبـل ارزشهـای دیگرمدارانـه ، مشـارکت و روحیه جمعی را سبب شده است . این پژوهش میکوشد تا بـا نگـاهی تـاریخی ضـمن توصـیف خلـق و خوی ایرانیان با استفاده از تحلیل محتوای فتوتنامه ها و کسب نامه های اصـناف، فـرض مـذکور را مـورد مداقه و بررسی قرار دهد. نتیجه این پژوهش از عدم تلازم میـان اسـتبداد سیاسـی و وضـعیت ارزشهـای اجتماعی خودمدار در ایران حکایت میکند. نتایج حاصله میتواند به عنوان دست مایه ای برای مطالعـات حوزه فرهنگ و توسعه مورد بهره برداری قرارگیرد.
Machine summary:
هدف اصـلی تحقیـق ، توصیف خلق و خو و ارزشهای اجتماعی حـاکم بـر جامعـه ایرانـی بـر مبنـای اسـناد تـاریخی و تحلیل محتوای کسب نامه ها و فتوت نامه هـای اصـناف ایرانـی اسـت کـه از قـرن پـنجم تـا دوره اواخر دوره قاجار بر جای مانده و ناظر بر بررسی نسبت آن با حوزه سیاست و قدرت است .
این اسناد مکتوب به عنوان منشورهای اخلاقی پیشه وران ایرانی که اعتبـار و اهمیـت درخـور تأملی در زندگی اجتمـاعی مردمـان ایـران زمـین داشـته مـی تواننـد بـه عنـوان یکـی از ذخـائر و میراثهـای فرهنگـی و موضـوعات اساسـی مـورد توجـه پژوهشـگران و محققـان حـوزه تـاریخ اجتماعی، انسان شناسی، تاریخ ، اقتصاد و توسعه و ادبیات و مطالعات دین قرار گیرند؛ چـرا کـه به مثابه نظامنامه هایی بودند که برخورد با مشتری، هم صنف ، بازار و اجتماع را شرح میدادنـد و در نظر کارگر، شغل را تهذیب میکردند.
بررسیهای تاریخی حاکی از آن است که آیین فتوت به تدریج از مقاصد سیاسـی و عیـاری به سمت مقاصد و اهداف صنفی پیش رفت و "اگر چه در آغاز آیین مردان جنگـاور و سـپاهی پیشه بود"( افشاری،١٢:١٣٨٨) بعدها نوعی تصوف عامیانه شد که به تصوف اختصاص نداشـت و برای اغلب جوانان کمال مطلوب شـمرده مـی شـد (زریـن کـوب،٣٣٥:١٣٥٧) و نـه تنهـا اهـل تصـوف بلکـه سـایر مـردم در صـنف هـای دیگـر فتـوتنامـه هـای ویـژهای بـرای خـود داشـتند (کربن ،١٣٦٣: ٩) و به این صورت فتوت به صورت آیین صـنفی در مـی آیـد (محجـوب،١٣٥٠: هفتاد و هفت و نه ) و به گفته فرانتس تیشنر، فتوت و جوانمردی به یکـی از اصـول صـنفی آنـان بدل میشود کربن ،١٣٦٣: ١٣٨) بدین ترتیـب بـرای هـر یـک از اصـناف و پیشـه هـا منشـورهای اخلاقیای تدوین گردید که در نوع خود بینظیر است که ما را در شناسایی و کشف نظـام هـای ارزشی حاکم بر جامعه اصناف و حیطه کسب و کار یاری خواهد نمود.