Abstract:
در مقاله حاضر تلاش میشود زمینه مشارکت و سهم اقلیتهای دینی مسیحی، یهودی، زرتشتی و صابئی در فعالیتهای اقتصادی این دوره در ابعاد تجارت و بازرگانی، مالکیت و زمینداری و صناعت و حرفههای کارگاهی نشان داده شود. با توجه به سیاست تساهل و تسامح دینی امرای آل بویچه نسبت به اقلیتهای دینی، به نظر میرسد، نقش و جایگاه و میزان مشارکت و کامیابی اقلیتهای دینی در این عرصه، نسبت به دورههای قبل و بعد این دوره، مطلوب بوده باشد. به طوری که برخی از آنها توانستند با تشویق و حمایت امرا و وزرای آل بویه در بخشهای مختلف، از جمله عرصه اقتصادی، نقش و مشارکت داشته باشند. بررسیها نشان داد که عرصه فعالیتهای اقتصادی اقلیتهای دینی غیر مسلمان در این دوره یکسان نبوده و هر یک در ارتباط با شرایط تاریخی و موقعیت اجتماعی که داشتند در زمینههای متفاوت فعال بودند. یهودیان و مسیحیان، بیشتر در شهرها اقامت داشتند و در زمینههایی چون کسب و تجارت، فعالیتهای پیشهوری و صرافی، رسیدگی به امور مالیاتی و حسابرسیهای مالی مربوط به تجارت و بازرگانی از طرف حکومت فعالیت میکردند. در حالیکه زرتشتیان به عنوان بازماندگان جامعه دینی ایران قبل از اسلام به علت اقامت در ایالات و نواحی و به جهت همان نقش و جایگاهی که در عرصه مالکیت و زمینداری داشتند، بیشتر در فعالیتهای اقتصادی مرتبط با ملک و زمین و رسیدگی به امور مالیاتی مربوط به چنین عرصهای از طرف حکومت مشارکت داشتند. در حالی که صابئیان در حرفههای مربوط به صناعت و پیشههای کارگاهی چون کارهای دستی و هنرهای ظریف مربوط به ساخت زیور آلات طلا و نقره زنانه و مردانه، فلزکاری و میناکاری اشتغال داشتند، و به نوعی حاملان و گسترش دهندگان چنین صنایع و هنرهایی در جامعه اسلامی بودند.
Machine summary:
"در حالیکه زرتشتیان به عنوان بازماندگان جامعه دینی ایران قبل از اسـلام به علت اقامت در ایالات و نواحی و به جهـت همـان نقـش و جایگـاهی کـه در عرصـه مالکیـت و زمینداری داشتند، بیشتر در فعالیت های اقتصادی مرتبط با ملک و زمین و رسیدگی به امـور مالیـاتی مربوط به چنین عرصه ای از طرف حکومت مشارکت داشتند.
بـه طوری که به مانند قرون اول و دوم هجری در زمینه هایی کـه در بـالا ذکـر شـد در برخـی عرصه ها با محدودیت و در برخی با عدم محدودیت مواجه بوده که به عنوان عامل مشـترک برای آنان به صورت کم و زیاد تا دوره های بعد نیز تکرار شـده اسـت (ابـن خلـدون ، ١٣٦٦: ج ٣/ ٦٤٤؛ ابــن مســکویه ، ١٣٧٦: ج ٥/ ٣٩٩، ٤٠٨؛ کمبــریج ، ١٣٨٧: ج ٤/ ٢٧٤).
بنابر آن چه که گفته شد، این پرسش در این جا مطرح میشود کـه در قبـال سیاسـت تسـاهل و تسامح مذهبی آل بویه ، اقلیت های مذهبی در عرصـه اقتصـادی، چـه نقـش و جایگـاهی را توانستند به دست آورند؟ نقش و مشارکت و کامیابی و دست آوردهای شـان در بخـش هـای مختلف این عرصه ، با توجه به مهارت شان به چه میزان بوده است ؟ الف : نقش یهودیان و مسیحیان در تجارت و بازرگانی ١- یهودیان اقلیت های دینی این دوره به غیر از صابئیان در اغلب نقاط ایـران ، بـه صـورت پراکنـده میزیستند."