Abstract:
مدخل سجع نوشته یکی از مستشرقان، به نام دوین جی. استوارت است که در دائرةالمعارف قرآن لیدن به چاپ رسیده است. جستار کنونی به منظور روشن ساختن فضای فکری مستشرقان در خصوص آموزههای دینی به ویژه مباحث قرآنی، برای پژوهشگران مسلمان، به نقد و ارزیابی این مدخل پرداخته است. نقد و ارزیابی این گونه آثار زمینه آشنایی افکار عمومی با اسلام ناب را فراهم میکند. بخشی از ایرادهای این مدخل به مبنای فکری نویسنده مربوط میشود که سجع قرآنی را با سجع کاهنان و قرآن را با شعر همسان میپندارد. بخش دیگر آن، ذکر مصادیقی از آیات قرآن کریم است که بنا به ادعای نویسنده به دلیل رعایت سجع، از سبک ادبی متداول عدول کرده است. در این جستار میبینیم که مبنای فکری نویسنده استوار نیست و پاسخهایی نقضی و حلّی به وی داده شده است.
Machine summary:
تقریبا در هیچ دورهای از تاریخ، بررسی معارف و علوم قرآن ویژه مسلمانان نبوده است بلکه همواره غیر مسلمانان نیز به این امر پرداختهاند.
بهترین فرضیه این است که [بگوییم] سورههای قرآن بر بسیاری از خصوصیات ادبی، محتوایی و مجموعهای از چند گونه سجع قبل از اسلام، به ویژه پیشگویی و خطابه Rhythmical parallelism.
همسانپنداری سجع قرآنی با سجع کاهنان از ظاهر برخی عبارات نویسنده چنین برمیآید که وی میان سجع کاهنان و سجع قرآنی تفاوتی ننهاده است؛ چه میگوید: بهترین فرضیه این است که [بگوییم] سورههای قرآن بر بسیاری از خصوصیات ادبی، محتوایی و مجموعهای از چند گونه سجع قبل از اسلام، به ویژه پیشگویی و خطابه مبتنی است.
زرکشی نیز میگوید: کمترین مقدار از رجز که عنوان شعر بر آن اطلاق میشود چهار بیت است و این چنین حالتی در قرآن وجود ندارد.
آیات 66 تا 71 سوره مائده به «ون» و «ین» ختم شدهاند اما آیه ( وما للظالمین من أنصار( (مائده/ 72) این گونه نیست؛ زیرا بافت سخن بیانگر حصر است و تقدم مذکور، نشان میدهد که تنها ظالمان هستند که یار و یاوری ندارند.
پاسخ حلی نویسنده مدخل سجع با ذکر نمونههایی از آیات بر این ادعاست که سبک ادبی در این آیات رعایت نشده است.
بررسی: اسم فاعل ثلاثی مجرد زمانی بیانگر معنای تکثیر و مبالغه است که بر وزن «فعیل» به کار رود؛ مانند «علیم» به جای «عالم» (بدرالدین حسن، 1428: 2/853؛ ابن ابیالاصبع، بیتا: 1/150ـ151؛ ابن اثیر، 1399: 5/3).
بررسی ادعای نویسنده مبنی بر عدول قرآن از سبک ادبی برای رعایت سجع به دو پاسخ نقضی و حلی انجامید.