Abstract:
اختیار به عنوان محوریترین ویژگی انسان ، در جهان غرب از سویی اساسیترین شرط مسئولیت اخلاقی دانسته شده است و ازسویدیگر، با فرض جبریبودن جهان ، در تعارض با جبرگرایی قرار میگیرد. گروهی از فیلسوفان اخلاق ، با باور به وجود تعارض ، حکم به ناسازگاری این دو داده اند و گروهی دیگر برای دفع یا رفع این تعارض ، به شیوه های مختلفی سعی در سازگاری جبرگرایی و اختیار نموده و تقریرهای گوناگونی از سازگارگرایی را ارائه کرده اند. مهم ترین تقریر از سوی "جان مارتین فیشر" و تحت عنوان نیمه سازگارگرایی مطرح شده است . وی در آثار خود، اختیار لازم در مسئولیت اخلاقی را کنترل هدایت کننده میداند که امکان های بدیل را دربرنمیگیرد. مثال فرانکفورت و مثال هایی از آن نوع در رد امکان های بدیل ، برای فیشر بسیار مفید بوده اند. در این مقاله پس از توضیح مختصر مثال فرانکفورت ، دیدگاه نیمه سازگارگرایی فیشر تبیین میشود. در نهایت به نظر میرسد، به رغم همه امتیازاتی که تقریر فیشر بر سایر تقریرهای سازگارگرایی دارد دیدگاه او از جهاتی به جبرگرایی نزدیک تر است .
Machine summary:
فرانکفـورت در مثـال معـروف خـود مـیگویـد: «فـرض کنیـد فـرد x بـا دادن دارو، هیپنـوتیزم ، یـا ایجاد تغییراتی در سیستم عصبی یا مغز جان سبب شـود تـا جـان تحـت تـأثیر یکـی از ایـن اجبـارهـای درونی ، عملی را انجام دهد که موردنظر فرد x است و وی را از انجـام سـایر اعمـالی کـه مـورد نظـر او نیست نیز باز دارد.
براین اساس درباره مسئولیت او قضاوت می کنند، اما به نظر فیشر چون این مثال ها شرایطی را نشان می دهد که در آنها مسئول دانستن فاعل ارتباطی به توانـایی وی در انجـام عمل بدیل نداشته است سبب می شود که ما در بررسی علل تحقـق یـک عمـل بیشـتر دقـت کنـیم و از توانایی یا عدم توانایی فاعل در انجام عمل بدیل مستقیما مسئول بـودن یـا نبـودن وی را نتیجـه گیـری نکنیم .
از نظر فیشر این بدیل های ضـعیف ، برای فهم مناسبی از مثال های مطرح شده و تبیین خصوصیات و چگـونگی شـرایط واقعـی ای کـه در آن مسئولیت اخلاقی ایجاد میشود لازم اند (یعنی مشخص میکنند که مکانیزم ناشی از تأمل و تصمیم گیری عامل ، در شرایط واقعی به اندازه کافی در وقوع عملش مؤثر بوده و آن را کنترل می کرده است تا بتـوانیم برای مسئول دانستن او مجاب و قانع شویم .
حال باید ببینیم منظور فیشر از کنترل هدایت کننده چیست ؟ وی در تبیین این کنترل دو عنصر را برای آن ضروری میداند: ١ـ مکانیزم واکنش نسبت به دلایل ٤٧؛ یعنی اگر عمل فاعل ، نتیجه واکنشی باشد که نسبت به دلایـل خود برای انجام فعل نشان داده ، وی را مسئول عملش میدانیم ؛ ٢ـ عنصر دیگر، مالکیت مکانیزم ٤٨ است .