Abstract:
در سالهای اخیر، بررسی ساختهای دومفعولی در بسیاری از زبانهای جهان انجام گرفته که نشان میدهد رفتار صرفی- نحوی مشابهی در این ساختها وجود دارد. این ساختها حاوی فعل دومفعولی هستند و علاوه بر موضوع عامل (agent) به دو موضوع کنشرو (theme) و بهرهور (recipient) نیز نیاز دارند. رایجترین فعلهای دومفعولی شامل انتقال فیزیکی همچون "دادن"، "قرضدادن"، "فروختن"، "برگرداندن" هستند که در آنها عامل سبب میشود شیئی به مالکیت یک دریافتکننده جاندار منتقل شود. افعال انتقال ذهنی همچون "نشاندادن" و "گفتن" از دیگر افعال دومفعولی رایج محسوب میشوند. درایر (1986) نخستین بار اظهار داشت که رابطه بین دو موضوع مفعولی در بندهای دومفعولی را میتوان با توجه به مفعول فعل متعدی بررسی کرد و بسته به اینکه یک زبان با کدامیک از موضوعهای بهرهور یا کنشرو همچون مفعول فعل متعدی رفتار میکند، چندین الگوی انطباق در زبانهای جهان مشاهده میشود. برخی زبانها رفتار یکسانی بین کنشرو و مفعول فعل متعدی قائل هستند و برخی دیگر، بهرهور را همچون مفعول فعل متعدی قلمداد میکنند. گرچه ساختهای دومفعولی در بسیاری از زبانهای جهان بررسی شدهاند، با این حال تاکنون تحقیقات اندکی در مورد این ساختها در زبانهای ایرانی انجام گرفته که عمدتا در مورد زبان فارسی بودهاند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی افعال دومفعولی و تعیین انواع ساختهای دومفعولی در گویش اشتهاردی است تا مشخص شود گویش اشتهاردی از کدامیک از راهکارهای رایج در ساختهای دومفعولی زبانهای جهان همچون حالتنمایی، استفاده از حروف اضافه، مطابقه یا توالی کلمات برای نشاندادن رابطه بین موضوعها در ساختهای دومفعولی بهره میبرد. اشتهاردی از گویشهای تاتی به شمار میرود و هماکنون در شهر اشتهارد در استان البرز رایج است. بررسی دادههای اشتهاردی نشان میدهد که این گویش در جملههای دارای فعل متعدی و دومفعولی ساختهشده با ستاک حال از انطباق فاعلی- مفعولی و در جملههای دارای فعل متعدی و دومفعولی ساختهشده با ستاک گذشته از انطباق کنایی- مطلق برای نشاندادن نقش موضوعهای فعلی بهره میبرد. در جملههای دومفعولی حال و گذشته، از شیوه حالتنمایی برای نشاندادن نقش سه موضوع فعلی استفاده میشود.
Machine summary:
"گویشهای مختلف زبان تاتی بسیاری از ویژگیهای کهن زبانهای double object constructions tripartite alignment horizontal alignment agreement cross-referencing ایرانی از جمله ساخت کنایی، تمایز جنس دستوری و مطابقه مفعولی را به درجات متفاوت حفظ کردهاند.
همانطور که جملات (3) و (4) نشان میدهد، فاعل جملات لازم و متعدی با حالت مستقیم و مفعول یا به عبارت دیگر، کنشپذیر در صورت معرفهبودن با حالت غیرمستقیم نشان داده میشود و حالتنمایی اشتهاردی در زمان حال از نظام فاعلی- مفعولی پیروی میکند.
جملات (7) و (8) نشان میدهند که انطباق دومفعولی اشتهاردی در جملات دارای زمان حال با کنشپذیر و کنشرو معرفه از نوع خنثی یا مفعول دوگانه میباشد و هر سه موضوع کنشپذیر، کنشرو و بهرهور به نحو یکسان و با حالت غیرمستقیم (T = P = R) نشان داده میشوند.
در صورتی که کنشپذیر و کنشرو نکره باشند، این اسمها با حالت مستقیم نشان داده میشوند و نشانه متفاوت از بهرهور خواهند داشت و از انطباق غیرمستقیم یا غیرصریح که انطباق بهرهوری نیز نامیده میشود استفاده میکنند.
جملات (9) نشان میدهند که انطباق دومفعولی اشتهاردی در زمان گذشته بر اساس انطباق مفعول غیرمستقیم یا غیرصریح یا بهرهوری میباشد و رفتار اشتهاردی با کنشپذیر و کنشرو متفاوت از بهرهور است (T = P ≠ R).
نمودار (2): انطباق دومفعولی در جملات دارای فعل زمان گذشته جدول اختصارات مورد استفاده: ث مونث فاعلی NOM ذ مذکر مفعولی ACC غ مس غیرمستقیم اضافی GEN مس مستقیم منابع ایزدیفر، ر.
S. & Haspelmath, Martin (eds."