Abstract:
یکی از مهم ترین مسـائلی که همواره در فلسـفه و کلام اسلامی مورد بحث و بررسـی قرار می گیرد، نحوه صدور موجودات و مخلوقات از خداوند است . فلاسفه با اثبات قاعده الواحد بیان می دارند که صادر اول ، تنها عقل اول است و باقی مخلوقات در نظام علی و معلولی ، با واســطه او به ترتیب ایجاد و خلق می شــوند. این قاعده دارای دو رکن اسـاسی است : واحد حقیقی و سنخیت میان علت و معلول . مهم ترین منتقد این قاعده ، فخر رازی است که اعتراضات و انتقادات گسترده ای نسبت به آن مطرح می کند. در پژوهش حاضــر، نگارنده به بررســی و نقد دیدگاه های او در این زمینه می پردازد و بیان می دارد که اعتراضــات فخر رازی ناشــی از خلط و مغالطه میان معانی کلمه «واحد» و سنخیت میان علت و معلول است .
Machine summary:
"فخر رازی در موارد بعدی بیان می دارد که کثرت هیچ یک از اقسـام صفات واجب ، سبب ترکیب در ذات او نیست ، از این رو نسبت علیت او نیز به دو معلول و حتی اشیاء نامتناهی با وحدت و بساطت او منافاتی ندارد.
وی از این نکته نتیجه میگیرد که در صـورت صدور دو معلول از یک علت ، ترکیب در ذات آن لازم نمی آید، زیرا مفهوم علت و علیت آن متفاوت نیسـت و مشـترک اسـت ، ولی سـئوال این اسـت که دلیل تفاوت مفهوم هر یک از این دو معلول چیسـت ؟ به بیان دیگر چه چیزی سـبب تفاوت وجود این دو معلول و لذا مفهوم آنها گشـته است ؟ از این رو، این سئوال در مورد نحوه اقتضـای علت بسیط نسبت به معلول مطرح می شود و در صورتی دو معلول از یک علت صـادر می شـوند که در ذات آن ترکیب و کثرتی وجود داشـته باشـد.
فخر رازی در اثبات مدعی فوق به بیان و تحلیل چندین مورد پرداخته و آنها را مؤید دیدگاه خویش دانسته است که به بررسی و نقد آنها پرداخته می شود: بیان شــد که مجرای قاعده الواحد واحد حقه حقیقی یا بســیط از همه جهات اســت و در مقابل ، نقطه امری عدمی اسـت .
(همان : ٥٠٨) نقد دیدگاه فخررازی در مورد نحوه صدور کثرات از واحد حقیقی فخر رازی در این که واجب الوجود نظام وجود و مراتب آن را به نحو ترتیبی تعقل نمی کند، سه برهان اقامه کرده است ."