Abstract:
هدف این مقاله، بررسی تطبیقی موسیقی شعر فرخی یزدی و معروف الرصافی است. برای رسیدن به این مقصود، موسیقی اشعار این دو شاعر به دو قسم موسیقی بیرونی و درونی تقسیمبندی شده است. در قسمت موسیقی بیرونی به بررسی وزن، قافیه و ردیف و در قسمت موسیقی درونی، تکرار با دو زیر شاخة واجآرایی و تکرار لفظ و همچنین جناس و سجع بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان میدهد که تنوع بحور در شعر رصافی بسیار بیشتر از شعر فرخی است. در مقابل، قافیههای فرخی نسبت به قافیههای رصافی، نرمتر و طولانیترند و برعکس، رصافی به انتخاب قافیههای خشنتر و کوتاهتر تمایل بیشتری نشان داده است. استفاده از ردیف نیز که از ویژگیهای شعر فارسی است، از عوامل دیگری است که سطح موسیقایی اشعار فرخی را بالا برده است. در صنعت تکرار نیز ائتلاف میان لفظ و معنی عبارات در شعر دو شاعر به چشم می خورد. در شعر فرخی، مصوت «آ» و صامتهای «ش» و «م» و در شعر رصافی مصوت «ی» و صامتهای «ش» و «س» بیشترین بسامد را دارند که با توجه به دیدگاههای ناقدان عرب خاصیت موسیقایی و معنایی آنها تبیین شده است. در بهرهگیری از جناس و سجع نیز شباهت زیادی میان این دو مشهود است. جناس زائد، اشتقاق، شبه اشتقاق و تام به ترتیب بیشترین بسامد را در دیوان دو شاعر به خود اختصاص دادهاند. یهدف هذا المقال إلی دراسة مقارنة ببن موسیقی الشعر فی دیوان فرخی یزدی ومعروف الرصافی . للوصول إلی هذا اله-دف قس-منا موس--یقی ش--عرهما إل--ی الموس--یقی الخارجی--ة والموس--یقی الداخلی--ة . فی قس--م الموس--یقی الخارجی--ة تطرقن--ا إل--ی البح--ور الش--عریة والقافی--ة والردی-ف فی أش-عارهما؛ وفیم-ا یتعل-ق بقس-م الموس-یقی الداخلی-ة درس-نا ظ-اهرة التک-راروفروعه-ا م-ن (تک-رار الح-روف وتکرار اللف-ظ )، کم-ا درس-نا الجن-اس والس-جع أیض-ا. نت-ائج ه-ذه الدراس-ة تب-بن أن البح-ور الش-عریة فی دی-وان الرص-افی أکث-ر م-ن فخ-ی ی-زدی تنوع-ا. ولکن قوافی شعر فرخی أکثر طولا ولیونة بالنسبة لشعر الرصافی . زد علی ذلک اس-تخدام الردی-ف ال-ذی یع-د م-ن خص-ائص الش-عر الفارس-ی ق-د ارتف-ع موس-یقی ش-عر فخ-ی ی-زدی ؛ وف-ی ظ-اهرة التک-رار نش-اهد ائ-تلاف اللف-ظ والمعن-ی فی دی-وان ه-ذین الش-اعرین وفی ه-ذا القس-م ش-اهدنا أن فی ش-عر فخ-ی مص-وت «آ» وص-امت «ش » و «م » وفی ش-عر الرص-افی مص-وت «ی » وص-امت «ش » و «س » یجتل فی المرتبة الأولی ، ما ببن خصائص هذه الحروف من الوجهة الموسیقیة والمعنویة عل-ی رأی النق-اد؛ وفی اس-تخدام الجن-اس والسجع نشاهد وجوه التشابه ببن الشاعرین أیضا، حیث استخدما أنواع الجناس من الزائد والاشتقاق وشبه الاش-تقاق والت-ام عل-ی السواء فی دواوینهما.
Machine summary:
"آنجا که مضمون اندوه بار است وزن شعر آرام و ملایم و آنجا کـه هیجـان بـر شاعر غلبه میکند اوزان تند و آهنگین میشود و مشخص است که مضمون و اندیشه ، وزن را به ایـن دو شاعر الهام کرده است ؛ مثلا در دیوان فرخی بحر رمل – که از تکرار فاعلاتن تشکیل مـی شـود و دارای آهنگی ملایم و ریتمی آرام بخش است و با مضامینی سـنگین و بلنـد مناسـبت دارد - بیشـترین بسـامد را داشته و آنجا که فرخی از مضامینی چون آزادی و قانون و حق کارگر و دهقان شـعر مـی سـراید از ایـن وزن استفاده کرده است : وانکه شـد تسـلیم عـدل و پـیش قـانون سـر پایــۀ قــدرش بــه کــاخ مهــر پهلــو مــیزنــد نهـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاد (فرخی، ١٣٦٣: ١٢٤) و در اغلب غزل هایی که مضامین سیاسی و اجتماعی دارند از این بحر استفاده کرده است : آنکـه انــدر دوســتی مـا را در اول یــار بــود دیدی آخر بهر ملت دشمن خون خوار بـود (همان : ١٢٢) رصافی نیز از بحر طویل که دارای موسیقی متین و آرام است و با مضـامین بلنـد متناسـب اسـت بیشـترین استفاده را در اشعارش کرده است ."