Abstract:
در سال 1974 م/ 1353 ش، در نتیجهی جنگ و درگیریهایی که در کردستان عراق جریان داشت، شمار
زیادی از ساکنان این منطقه به عنوان آواره و پناهجو از طریق مرزهای غرب و شمال غربی وارد ایران شدند.
در سال بعد نیز متعاقب شکست و فروپاشی جنبش کردها که پس از توافق ایران و عراق در الجزایر به وقوع
پیوست، موج بزرگی از آوارگان به شکل دسته جمعی و در یک فاصلهی زمانی کوتاه وارد ایران شدند. بخشی
از این آوارگان مدتی بعد و با تغییر اوضاع سیاسی در عراق به کشور خود بازگشتند؛ اما بخش قابل توجهی از
آنها هم در ایران ماندگار شدند. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی ابعاد و دامنههای این رویداد تاریخی را
مورد بررسی قرار داده است.
Machine summary:
"گروهی وابسته به سازمان دیدهبان حقوق بشر که به درخواست برخی از شخصیتهای کرد در فاصلهی 31 اکتبر تا 11 نوامبر 1974/ 9 تا 20 آبان 1353، از نواحی مرزی ایران و عراق در منطقهی حاجی عمران، دیدن کردهاند، وضعیت منطقه را چنین توصیف کردهاند: «در درهای که مرز ایران و عراق را تشکیل میدهد، محلی برای پناهندگان در نظر گرفته شده است که نزدیک به 25 هزار نفر در آن به سر میبرند و به دلیل بیامکاناتی نمیتوان نام اردوگاه بر آن نهاد.
در این باره نک: گهلیکی پهژموورده و نیشتمانیکی پهرت، ص296؛ عهبدولقادر، ص206؛ دیوید مک داول، تاریخ معاصر کرد، ترجمه ابراهیم یونسی (تهران: پانیذ، 1383)، ص528.
به موازات ورود پناهندگان جدید از کردستان عراق به ایران، پدیدهای عکس آن هم در جریان بود و برخی از کسانی که پیشتر خود را به ایران رسانده بودند، میخواستند که قبل از پایان مهلت 12 فروردین که از سوی دولت عراق برای تسلیم اعلام شده بود، به عراق بازگردند.
عارف قوربانی، کوچ و کوچ پیکردن: هوکار و بنهماکانی (کوردستان: سهنتهری روناکبیری و راگهیاندنی ریکخرواوی لاوانی کوردستان، 2001)، ص30- 31؛ همچنین گفتگوی نگارنده با شیرکو بی کس، شاعر کرد که خود از کسانی بوده که در این سال پس از بازگشت از ایران (مریوان)، به جنوب عراق تبعید شده است.
متعاقب امضای قرارداد الجزایر بین ایران و عراق، جنبش کردها دچار شکست و فروپاشی شد و موج بزرگتری از پناهندگان که بخش زیادی از آنها وابستگان جنبش کردها بودند، از بیم انتقامجویی دولت عراق در یک فاصلهی زمانی کوتاه وارد ایران گردیدند و در اردوگاههای مختلفی که در سراسر نوار غربی کشور پراکنده بود، اسکان داده شدند."