Abstract:
این نوشتار، نخست توضیحی کوتاه دارد دربارهٔ خلق و خلق و قانون، و مدعی است که اگر قانون به طور صحیح و دقیق اجرا شود، عدالت اجتماعی و نظم برقرار میشود. عدالت اجتماعی معلول قانونمندی است، ولی عدالت اخلاقی معلول تعادل و توازن قوای نفسانی شهویه و غضبیه و نطقیه است . اگر عدالت اخلاقی تحقق یابد، عدالت اجتماعی به طور عمقی و ریشهای تحقق مییابد ؛ ولی عدالت اجتماعی لزرما همراه با عدالت اخلاقی نیست. عدالت اخلاقی مستلزم تحقق مکارم و معالی اخلاق است، و مکارم اخلاق که برخاسته از کرامت نفس است، از محاسن اخلاق که برخاسته از مصلحت اندیشی هاست، برتر است؛ از این رو معلوم میشود که گستره عقل عملی در حوزه قانون، محدود و در حوزه اخلاق، نامحدود است.
Machine summary:
گستره عقل عملی در حوزه قانون و اخلاق شکرالله جهان مهین 1 چکیده این نوشتار، نخست توضیحی کوتاه دارد دربارهٔ خلق و خلق و قانون، و مدعی است که اگر قانون به طور صحیح و دقیق اجرا شود، عدالت اجتماعی و نظم برقرار میشود.
عدالت اخلاقی مستلزم تحقق مکارم و معالی اخلاق است، و مکارم اخلاق که برخاسته از کرامت نفس است، از محاسن اخلاق که برخاسته از مصلحت اندیشی هاست، برتر است؛ از این رو معلوم میشود که گستره عقل عملی در حوزه قانون، محدود و در حوزه اخلاق، نامحدود است.
12 (همان) فرق اخلاق و قانون با توجه به این که شالوده و اساس اخلاق، رعایت حقوق قوای نفسانی و قرار دادن آن ها در جایگاه خویش است، معلوم میشود که اخلاق دارای قلمرو وسیع تر از قلمرو قانون است.
و باید حقوق پایمال شده را جبران کند یا مجازات شود، ولی اگر کسی فرمان اخلاق یا وجدان اخلاقی را زیر پا گذارد، در محکمهٔ وجدان محاکمه میشود، اعم از این که در دادگاه های ظاهری محاکمه بشود، یا نشود.
درست است که همه این ها برخاسته از عقل عملی و در قلمرو حکمت عملی است، و درست است که روح همه آن ها توجه به وظائف و تکالیف خویش در برابر خدا و خویشتن و جهان و انسان هاست، ولی به قاعده «إنما الاعمال بالنیات» (مجلسی، 1396ق: ج67، ص111، ح21) میتوان خلقیات آدمی را درجه بندی کرد؛ چرا که اخلاق و رفتار آدمی را باید به دنیوی و اخروی و الهی تقسیم کرد.