Abstract:
یکی از وظایف اصلی و خطیر اهل ادب، حفظ و معرفی میراث فرهنگی و ذخایر گرانبهای ادب فارسی است که در قالب نظم و نثر، از گذشتگان زبان و ادب فارسی باقی مانده است. تصحیح، معرفی و در دسترس قرار دادن این آثار از مهمترین وظایف پاسداران علم و ادب ایران زمین است. بسیاری از این آثار گرانبها به همت پیشینیان فاضل و پژوهشگران حوزهی ادبیات تصحیح شده و بعضی دیگر به شکل نسخ خطی و بکر باقی ماندهاند. از جملهی این آثار باید به دیوان شهیدی قمی (د. 935 یا 936ق)، از برجستهترین شاعران قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری اشاره نمود. شهیدی قمی را باید از پیشتازان مکتب وقوعی برشمرد و احتمالا نخستین کسی است که تمام غزلیات خود را به بیان واقعیات روابط عاشقانه اختصاص داده است و به همین دلیل شعر او از نوعی تشخص سبکی برخوردار است. از شهیدی قمی 385 غزل به جا مانده است که در همهی آنها ویژگیهای سبک وقوعی کاملا آشکار است. در این مقاله به بررسی شیوهی تصحیح، معرفی نسخ خطی، رسمالخط و نحوه نگارش نسخ تصحیح شده و ویژگیهای سبکی این اثر در حوزههای زبانی، ادبی و فکری پرداخته شده است تا پیشگامی شهیدی قمی در شعر وقوعی و حتی شعر واسوخت اثبات گردد و اهمیّت و لزوم تصحیح دیوان شهیدی قمی باز نمایانده شود.
Machine summary:
البته در کتاب مکتب وقوع در شعر فارسی احمد گلچین معانی ابیاتی از یک غزل شهیدی ذکر شده است که در آن از گجرات و گجراتیان به نیکی یاد شده است؛ ولی ابیات ذکر شده در این کتاب در هیچکدام از 5 نسخه خطی یافت نشد.
در بعضی از تذکرهها مانند خیرالبیان، شهیدی قمی را متتبع و مقلد بابا فغانی برشمردهاند() در حالی که با نگاهی گذرا به اشعار شهیدی نشانهای از تقلید از بابا فغانی در شعر او دیده نمیشود و جالب آن است که هم شهیدی قمی و هم بابا فغانی از امیر خسرو دهلوی تقلید کردهاند و شهیدی خود به این تقلید به صورت آشکار اشاره نموده است: زخم خسروی داده است میجامی شهیدی را غزل بهر غزالان زان سبب طرز حسن گوید() با اشاره به این نکته که امیر خسرو دهلوی از شاعران مورد توجه آن عصر بوده بنابراین تقلید شهیدی قمی و بابا فغانی از او جای تعجب چندانی ندارد، ولی تقلید شهیدی قمی از بابا فغانی اصلا قابل قبول نیست و به نظر میرسد وجه اشتراک دو شاعر در تقلید از امیرخسرو دهلوی و همچنین گردآوری نسخه خطی هر دو شاعر در یک نسخه و توسط یک کاتب؛ «ملک شاه حسین سیستانی»، صاحب تذکره خیرالبیان را به چنین اشتباهی انداخته باشد.