Abstract:
جشـن "تیرگـان" از اعیـاد بسـیار کهـن و آیینـی مـردم ایـران اسـت . بررسـی "در زمانی " این آیین مارا به سوی نخستین صورتهای مکتوب آن در کتابهـای گذشتگان باز می برد، حال آنکه بررسی "همزمانی " آیین یاد شـده بـی شـک بـا شناخت فرهنگ عامه مردم ایران و جلوههای امروزی آن ممکن می شود. بر پایه مردم نگاری محققان، ایـن آیـین در برخـی حـوزههـای فرهنگـی ایران و خرده فرهنگ های آن وجـود داشـته اسـت و در ایـن میـان بـه ویـژه می توان به برخی حوزههای فرهنگی : گـیلان، مازنـدران، خراسـان، کرمـان، یزد و نیز زرتشتیان، آشوریان و ارمنیان اشاره کرد. امــا متاســفانه برپــایی ایــن آیــین ماننــد بخــش عمــدهای از جشــن هــای دوازدهگانــه ســال خورشــیدی در ایــران کاســتی گرفتــه اســت و امــروزه از صورت یک جشن ملی در آمده است . اینک در این مقاله سعی بر آن است که تاریخچـه و آداب و رسـوم ایـن جشن باستانی به یادگار مانده، مورد توجه و بررسی قرارگیرد. به امید این که خوانندگان را به کارآید.
Machine summary:
بيروني ، ٢٥٤/١٣٧٥) او علت را در آثار الباقيه "نيز متذکر مي شود : "خداوند باد را امر کرد که تير او (آرش ) را از کوه رويان بردارد و به اقصاي خراسـان که ميان فرغانه و طبرستان است پرتاب کند و اين تير در موقع فرود آمـدن بـه درخـت گردوي بلندي گرفت که در جهان از بزرگي ماننـد نداشـت و برخـي گفتـه انـد از محـل پرتاب تير تا آن جا که افتاد؛ هزار فرسخ بود و منوچهر و افراسياب به همين مقدار زمـين با هم صلح کردند و اين قضـيه در چنـين روزي (تيرگـان ) روي داد و مـردم آن را عيـد گرفتند.
» (روح الاميني ، ١٠٠/١٣٧٦) «و در اين روز ايرانيان غسل مي کنند و سبب آن است که چون کيخسرو از جنگ بـا افراسياب برگشت ، دراين روز به ناحيه ساوه عبور نمود و به کوهي که بـه سـاوه مشـرف است بالا رفت و تنها خود او بدون هيچ يک از لشکريان به چشمه اي وارد شد و فرشته را ديد و في الفور مدهوش شد ولي اين کار با رسيدن بيـژن پسـر گـودرز مصـادف شـد و 109 قدري از آب چشمه بر روي کيخسرو ريخـت و او را بـه سـنگي تکيـه داد و گفـت : ايـن پادشاه «مانديش » و قرية العين را در آنجا ساخته ونام آن را «مانديش » گذاردند و کم کم تخفيف يافت و انديش شد و رسـم اغتسـال و شسـت و شـوي بـه ايـن آب و ديگـر آب هاي عيون باقي و پايدار ماند از راه تبرک ، و اهل آمـل در ايـن روز بـه دريـاي خـزر مي روند و همه روز را آب بازي مي کنند.