Abstract:
«حسن و قبح » از مسائل مهمّ کلامی است که با ظهور اسلام به دو صورت عقلی و شرعی مطرح شد و طرفـداران هریک ، اعم از عدلیه (امامیه و معتزله )٣ و اشاعره ، ادّله ای بر اثبات مدّعی خود ارائه نمودند. عدلیه از موافقان حسن و قبح عقلی و ذاتیاند(حکم عقل به حسن و قبح بدون بیان شارع ) اما اشاعره بنابر نظریه «الحسن ما حسّنه الشّ̛ارع و القبیح ما قّبحه الشّارع » به طور مطلق منکر حسن و قبح عقلی و ذاتی و معتقد به حسن و قبح شرعیانـد. اصـولیون و اخباریون ، دو مکتب امامیه اند که در مورد استنباط احکـام شـرعی از حکـم عقـل و ملاکـات آن اخـتلاف نظـر دارند. ادراک حسن و قبح عقلی(به معنای مدح و ذمّ عقل نه ملائمت و منافرت با طبـع یـا کمـال و نقـص ) مـورد اّتفاق عقلاء است اما اخباریون ـ با تاثیر از اشاعره ـ دخالت آن در استنباط احکام را نمیپذیرند و تنها تمسّـک بـه احادیث را جایز میدانند. اصولیون (وحیدبهبهانی) به نقد عقاید اخباریون پرداختند و با ارائه ادّلـه مسـتند عقلـی و نقلی، حسن و قبح عقلی و ذاتی را اثبات کرده و بـر اخبـاریون فـائق آمدنـد. آیـات فراوانـی بـا اسـتفهام انکـاری وجدان انسان را مورد خطاب قرار داده که به وضوح دالّ بر حسن و قبح عقلی و استقلال عقل در تحسین و تقبیح اعمال است . روایات بسیاری نیز علاوه بر اثبات حجّیت عقل و ادراکـات عقلـی، حسـن و قـبح را عقلـی و ذاتـی دانسته که بر هر صاحب عقل سلیمی واضح و مبرهن است .
Machine summary:
"قائلین به حسن و قبح عقلی ـ امامیه و معتزله ـبرای اثبات مدعی خود ادله ای ارائه کرده اند کـه سـبب نقـض ادلـه قائلین به حسن و قبح شرعی می شود؛ از نظر مرحوم مظفر پنج دلیل به عنوان اسباب حکم عقل عملی بر حسن و قبح وجود دارد: کمـال و نقصـان بـرای نفس انسانی، ملائمت و مانفرت نفس به دلیل ادراک مصلحت و مفسده در اشیاء، خلق و خو یا سبک موجود بین جمیع عقلاء(ناظر به کمال و نقصان انسان یا مصلحت و مفسده عـام و نـوعی اسـت )، عواطـف نفسـانی و انفعـالی ١.
٣- اگر حسن و قبح عقلی صحیح نباشد، لازمه اش آن است که بتوان عکس قضیه را نیز در مـوارد ح سـن و قـبح شرعی جایز دانست ؛ یعنی اگر ستم کردن شرعا قبیح است میتواند حسن و نیکو نیز باشد؛ زیرا ذاتا قبیح نیست تا نتوان آن را حسن دانست ، بلکه میتوان به وسیله شارع جایگاهش را عوض کرد و ظلم را نیکـو و عـدل را زشـت شمرد، با توجه این که عقلاء به ثبات این امور(ذاتـی بـودن حسـن عـدل و احسـان ، قـبح ظلـم و بـدکاری) حکـم می کنند، عقلا شارع مقدس نیز در این موارد حکم عقل را تأییـد کـرده و حکمـش ارشـاد و راهنمـایی اسـت نـه حکمی جدید."