Abstract:
سید مرتضی از عالمان به نام امامیه در قرن پنجم در زمره دانشمندانی است که جنبهی عقلانیت در آثار آنان بسیار قوی بوده و همین قوت عقلانیت، نقش بسزایی در مخالفت جدی وی با خرافات داشته که آن هم ریشه در جهل و نادانی بشر دارد. باورهایی از قبیل اعتقاد به فال بد یا طیره و نیز شوم بودن برخی موجودات. عقلانیت نزد سید مرتضی تا بدان حد از اهمیت است که وی افرادی که از سر تقلید و بدون تعقل معتقد به حق بوده و مبانی اعتقادی خویش را بدون تدبر و تأمل پذیرفتهاند را، چنانچه این شاکلهی ذهنی به تضییع حقایق اسلامی منجر شود، کافر و فاسق میداند و بر همین اساس سخن آنان را فاقد حجیت لازم دانسته و اخبار و روایات آنان را نیز مردود اعلام میکند. سید مرتضی درآثار خود بر اساس همین عقلانیت به شدت به نفی چنین باورهای خرافی پرداخته و حتی روایات سازگار با این باورها را یا مردود دانسته و یا در صدد تأویل و توجیه آن برمیآیدو در عین حال در قلمرو دینی خارج از عقلانیت حتی با وجود غرابت ذهنی برخی از روایات، ملتزم به تعبد در برابر آن است.
Machine summary:
لا يفتقر في ذلک الي السمع (سـيد مرتضـي، الذخيرة في علم الکلام ،٢٤٢) بر استقلال عقل از سمع و حتي اختصاصي بودن آن در برخي از حوزه هاي آگاهي به ويژه در کسب اعتقادات و معارف اوليه تأکيد دارد؛ گرچه اين نکته به معناي نفي نقل و دلايل سـمعي نيسـت بلکه در برخي موارد چنانچه در ادامه خواهد آمد، دلايل نقلي ميتواند نقش تاييـدي بـراي دلايـل عقلـي داشـته باشد.
) همچنين در موردي ديگر وي در پاسخ پرسشـگري کـه از او در خصـوص جـايز بودن يا جايز نبودن کشتن حيوانات موذي و آزار رساندن به آنها سؤال ميکند چنين پاسخ ميدهد که ايـن کـار مستلزم وجود اذن سمع (دليل سمعي از قرآن يا روايات ) است اما چنانچه اين ضرر انـدک باشـد يـا منفعتـي کـه بواسطه اين ضرر رساندن عائد ميشود قابل توجه باشد انجام آن عقلا نيکو است ماننـد آنکـه مـردم عقـلا سـوار شدن بر حيوانات را گرچه موجب آزار جزئي آنان است جايز شمرده و نيـازي بـه دليـل سـمعي ندارنـد زيـرا در عوض آن اذيت ، متکفل غدا و مايحتاج آن حيوان شده اند(سيد مرتضـي، مجموعـه رسـائل ،٢.
٤. تمايز بين خرافه زدايي و قلمرو ديني خارج از عقلانيت از ديدگاه سيد مرتضي مواردي وجود دارد که نميتوان آنها را در قالب عقلانيت قرار داد و بـر مبنـاي عقـل در مورد آنها داوري کرد و آنها را پذيرفت بلکه اين قبيل موارد از جمله تعبديات ديني هستند کـه بـه دليـل وجـود نقل قطعي براي آنها لازم است آنها را پذيرفته و حتي اگر به ظاهر با قواعـد عقلـي سـازگاري نداشـته باشـند، در صدد انکار آنها برنيامد و آن را در زمره خرافات ندانست .