Abstract:
شــهر خــرمآبــاد، مرکــز اســتان لرســتان، در درهای میــان سلــسله کــوههــای زاگــرس غربــی قرار گرفتـه اسـت . بـر اسـاس منـابع مکتـوب و دادههـای حاصـل از فعالیـت هـای باسـتانشـناختی ، ایــن منطقــه ، از دوره ساســانی تــا قــرون شــش و هفــت هجــری قمــری، بــه نــام شــهر شاپورخواســت ، مــشهور بــوده اســت . شــهر شاپورخواســت ، در دوران اســلامی بــه خــصوص قــرن ٤ ه.ق کــه بــه عنــوان مرکزیت سلـسله آلحـسنویه قـرار مـی گیـرد، اهمیـت و اعتبـار فراوانـی مـی یابـد. اهمیـت ایـن شـهر در دوران اسـلامی بـه حـدی بـوده کـه در بـسیاری از متـون قـرون سـه تـا هـشت هجـری قمـری، نـام ایـن شهر در کنـار نـام مهـم تـرین شـهرهای ساسـانیان ذکـر شـده اسـت . مـدارک و شـواهد باسـتانشـناختی مکشوف در اطراف و درون شهر خرمآباد نیز، موید این مطلب است . بقایـای شاپورخواســت در بخـش هــای جنــوبی و جنـوب شــرقی خــرمآبـاد، بــه خــصوص در زیــر محلــه قاضــی آبــاد و اطــراف منــاره آجــری یافــت شــده اســت . شــیوة بررســی در ایــن پــژوهش ، مطالعــه منــابع مکتــوب؛ بــه ویــژه متــون تــاریخی و جغرافیــایی کهــن و بررســی هــای میـدانی باسـتانشناسـی مـی باشـد. در ایـن مقالـه هـدف بـر ایـن اسـت کـه بـه بررسـی جغرافیـای تــاریخی و مکــانیــابی شــهر شاپورخواســت ، بــا تکیــه بــر متــون کهــن و بقایـای باســتانشــناختی مرتبط با این شهر پرداخته شود.
Machine summary:
"در اکثـر ایـن محوطـه هـا، آثــار مربــوط بــه اســتقرار دوره ساســانی و اوایــل دوران اســلامی کــه بــی ارتبــاط بــا شــهر شاپورخواســت نمــی تواندباشــد، یافــت شــدهانــد؛ از جملــه آنهــا تپــه ســئور اســت کــه مــی توانــد تغییــر یافتــه کلمــه ســائور و یــا شــاپور باشــد (جــوادی و همکــار، ١٣٧٩، ج٢: ١٩٤؛ سهرابی ، ١٣٨٦: ٧٤).
در پژوهــشی هــم کــه تحــت عنــوان «بررســی راه شــاهی » در ســال ١٣٧٥ بــه انجــام رســید، مــسیرهای مــورد اشـاره مورخـان و جغرافیانگـاران مـورد بررسـی قـرار گرفـت کـه مـسیر نهاونـد بـه الـشتر از طریــق نورآبــاد و معبــر دره آش، فاصــله ای در حــدود ٦٠ کیلــومتر؛ یعنــی همــان ده فرسنگ بود و بین الـشتر تـا خـرمآبـاد نیـز، حـدود ٥٠ کیلـومتر اسـت و اگـر بـه ایـن مـسیر طـول شـهر خـرمآبـاد را اضـافه کنـیم بـاز ایـن مـسیر بـه ٦٥ کیلـومتر مـی رسـد کـه حـدود ١١ فرســنگ اســت ؛ البتــه شــهر قــدیم الــشتر نیــز، در ٦ کیلــومتری شــمال شــهر فعلــی الــشتر؛ یعنــی نزدیــک ســراب امیــر واقــع بــوده اســت کــه بــا احتــساب آن موقعیــت شــهر شاپورخواسـت را مـی تـوان حـول و حـوش منـاره آجـری، سـنگ نوشـته و منطقـه قاضـی آبـاد تـا پـشته حـسین آبـاد در جنـوب شـرق خـرمآبـاد دانـست (سـجادی و همکـار، ١٣٨٢: ١٠ و ١١؛ ایزدپناه، ١٣٧٦، ج٢: ٧١) (شکل ٤).
بــه طــور دقیــق معلــوم نیــست در چــه ســالی و بــه چــه علــت ، شــهر خــالی از ســکنه و ویــران شــده اســت ؛ امــا ذکــر نــام آن در تــاریخ گزیــده مــستوفی ، تحــت عنــوان یکــی از شهرهای لـر کوچـک، نـشان دهنـده سـکونت و بقـای ایـن شـهر تـا ایـن دوره بـوده اسـت و اینکــه تــا قــرون هفــتم و هــشتم هجــری قمــری موقعیــت اداری و ایــالتی خــود را حفــظ کـرده بـود؛ امـا بـا مراجعـه بـه کتـب قـرون ٨ ه."
(
, 
, 
)
