Abstract:
پژوهش حاضر با رویکرد اسنادی، ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعهشناختی در تحلیل پدیدههای تاریخی، بهویژه تاریخ عاشورا و اهمیت موضوع آن، عواملی را بررسی میکند که در جامعة آن روز موجب شد بنیانهای دینباورانة جامعه بکلی سست و روند گرایش به سمت سنّت تشدید شود و در گسترة تغییرات و تحوّلات اجتماعی، تنها پنجاه سال پس از ارتحال پیامبر( حادثهای با آن ابعاد به وقوع بپیوندد؟ برای این منظور، از میان آثار «عاشورا پژوهی»، کتاب پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین(، اثر سید جعفر شهیدی بررسی گردید تا ابعاد جامعهشناختی چرایی حادثه و قیام عاشورا مشخص گردد.بررسیها نشان میدهد قیام عاشورا حادثهای محصول و معلول شرایط طبیعی زمانش بود؛ زیرا اولا، عاشورا کوششی بیمانند برای تعیین تکلیف تقابل دین و سنّت بود و هنر امام حسین( این بود که توانست پس از قریب پنجاه سال میانداری سنّت، بار دیگر شرایط را برای ورود دین به صحنة حیات معرفتی، اجتماعی و سیاسی جامعه فراهم آورد. ایشان در این اصلاح، تنها به دنبال این نبود که با تغییر ساختار، کارکردها دگرگون شود، بلکه افراد به مثابة کنشگر و نیز چگونگی روابط میان آنها در این فرایند مهم بود؛ چراکه با تغییر در آنان، میتوان به کارکردها دست یافت. ثانیا، اقدام بر اساس روش مزبور، در نظام سیاسی و اقتصادی، چشمگیر و غالب است؛ اما در نظام شخصیتی، ارزشی و روابط اجتماعی از اهمیت آن کاسته میشود؛ زیرا جنبة فرهنگی این سه نظام غالب است و تاکید بیشتر بر تغییر مستقیم مردم به وسیلة آگاهی دادن به آنهاست.
Machine summary:
"(محمدخانی، 1374، ص4-8) کتاب پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون امام حسین( روایت زندگی امام حسین( و چگونگی رخداد عاشورا نیست، بلکه شهیدی با وجود اشراف و اطلاع گسترده از وقایع و منابع تاریخی دربارة موضوع، کمتر به تاریخنگاری و وقایعنویسی پرداخته و بیشتر کوشیده است با تاریخنگری و از منظری جامعهشناسانه و با رویکردی بدیع، به این پرسش اساسی و محوری کتاب پاسخ دهد: چه شد که اجتماع مسلمانان آن روز در مقابل این حادثه تا آن حد خونسردی و بیاعتنایی نشان داد؟ چرا مردم این سرزمینهای پهناور و پرجمعیت حالت تماشاگر صحنه را به خود گرفتند؟ چه شد که پس از گذشت نیم قرن، آن اندازه از فقه اسلام و احکام دین بی اطلاع ماندند که ندانستند چگونه منکری میکنند و چه ننگی دامنگیرشان میشود؛ منکری که به نص قرآن حرام است (انعام:151)؟ چرا قتل نفس به ناحق در دیدة آنان بی مقدار گردید؟ (شهیدی، 1358، ص19) کتاب مزبور را میتوان به رغم حجمی نسبتا کم (216 صفحه قطع رقعی)، که مروری خواندنی بر تاریخ ماقبل از اسلام تا پس از قیام عاشورا است، به دو بخش اصلی تقسیم کرد: نگارنده در 12 فصل آغازین و تقریبا نیمة اول کتاب، به بیان اهمیت و ضرورت بررسی دقیق و عمیق قیام عاشورا پرداخته و در این زمینه، پرسشهایی را مطرح کرده و مروری بر حوادث نیم قرن اول هجری، حتی با اشاره به وقایع پیش از اسلام نموده است."