Abstract:
سرگرمی، تفریح و فراغت، بهعنوان نوعی اشتغال غیرالزامی، انتخابی، غیرانتفاعی، دارای کارکرد فرحبخشی، تنوعزایی و نشاطآفرینی، بخشی از اشتغالات معمول و تا حدی گریزناپذیر بشر است. پرسشی که محرک نگارنده در تدوین این نوشتار است، این است که اسلام در مقام دین زندگی، در خصوص این سنخ فعالیتها که در عصر و زمان حاضر به علل و دلایلی، رونق و رواج روزافزونی یافته، چه موضع ارزشی و هنجاری گرفته است. واکاوی مفاهیم و کلیدواژههای رایج در منابع دینی و مشخصا قرآن کریم- که غالب مفسران در موضعگیریهای فقهی و اخلاقی موافق و مخالف خود، بدان استناد جستهاند- مقدمة نیل به این مقصود خواهد بود. روش این مطالعه، اکتشافی است، و غور و تامل در آرای لغتشناسانه و تفسیری و تحلیل محتوای منابع مکتوب منتخب، راه وصول به این مقصود خواهد بود. نتیجة حاصل از این سلوک پژوهشی این است که لهو و لعب، دو واژة پربسامد در متون دینی از جمله قرآن کریم، اگرچهبه لحاظ گسترة مفهومی مطلق سرگرمیها و اشتغالات تفننی را پوشش میدهد، تنها بربخشی از این مجموعه قابل اطلاق است که بهدلیل اشتمال بر ملاکات خاص فقهی، حرام و ممنوع شمرده شدهاند و بقیه در اصل کلی جواز و اباحه داخلاند. رویکرد غالب بحث، واژهشناسانه و ترمینولوژیک است و ورود به مباحث فقهی و تفسیری، عمدتا استطرادی است.
Machine summary:
"ازاینرو، لهو اعم از لعب است؛ یعنی هر لعبی لهو است؛ اما هر لهوی، لعب نیست (مگر از دید کسانی که آنها را مترادف شمردهاند)؛ - لعب و لهو، همچنین به اعتبار لذتبخشی و جاذبیت برای فرد لاهی و لاعب و مشغول ساختن وی، اشتراک دارند؛ - لهو، فعل فاقد هدف عقلانی و انگیزة حکیمانه است، و در صورت هدفمندی عقلانی، از عنوان لهویت یا حکم حرمت خارج میشود؛ اما لعب بالقوه میتواند در عین لعب بودن، هدف عقلانی و حکیمانه داشته باشد؛ - لعب، فعل غیرجدی است؛ یعنی عدم جدیت، جزو مقومات آن شمرده میشود؛ اما لهو، دستکم در پندار شخص لاهی، فعلی جدی شمرده میشود؛ - فعل لعبی، گاه ممکن است از نظم و قواعد خاصی پیروی کند؛ نظیر بازیهای گروهی و حرفهای.
(جوادی آملی، 1377، ج15، ص221-222) جمعبندی دیدگاهها - لغو نیز به فعل فاقد هدف (بیهوده) یا فاقد هدف عقلانی و حکیمانه اطلاق میشود؛ - لغو در بازداشتن از امور مهم یا یاد خدا، با لهو و لعب اشتراک دارد؛ - همة افعال مباح و حلالی که فرد را در مسیر تعالی و سعادت اخروی کمک نکنند، مصداق لغو شمرده میشوند؛ - برخی از مصادیق قرآنی لغو، همچون شهادت باطل، خیانت، پیمانشکنی و بدعهدی، جزو گناهان مسلم شمرده میشوند؛ - پرهیز از لغو، با ذکر حق تلازم دارد."