Abstract:
اگر مدرنیته را منش و شیوة زندگی امروزی و جدید که بهجای شیوة کهن نشسته و آن را نفی کرده است تعریف کنیم، درمییابیم که دگرگونیهای مداومی داشته و هرگز دستیافتنی نبوده است. این پدیده در مسیر تاریخی خود با مسئلۀ تغییر شکل شهرها و رشد شهرنشینی و پیدایش نهادهای جدید اجتماعی، حضور مردم در عرصههای مختلف و ایجاد نظامهای قانونی همراه شده است. مدرنیته همۀ ابعاد زندگی را در جهان و بهویژه در کشورهای جهان سوم مانند ایران دگرگون کرده است. یکی از مهمترین دگرگونیها در شهرهای ایران حضور زنان در فضای عمومی شهری است. هدف این مقاله بررسی دگرگونیهای شکلگرفته در عرصههای عمومی شهری، به عنوان عرصۀ تجلی مدرنیته برای پذیرش زنان است. برای بررسی این تحولات، پارکهای شهری به عنوان یکی از مهمترین فضاهای شهری مدرن که از نتایج مدرنیته بهشمار میرود، انتخاب شده است. تأکید در اینجا بر دگرگونیهای عرفی و ساختاری حاکم بر جامعه و نیز تأکید بر انتخابی بودن حضور در عرصۀ عمومی است. به عبارت دیگر، پیدایش نهادهای مدرنی مانند دانشگاهها و مراکز آموزشی و نیز وارد شدن زنان به بازار کار، حضور آنها در عرصۀ عمومی را تا حد زیادی اجتنابناپذیر کرده است. ولی اینها نمیتواند تنها عوامل گریزناپذیر حضور گستردۀ زنان در عرصۀ عمومی شهری باشد؛ بلکه دگردیسی در عرفها، علایق، رفتار و سبک زندگی نیز تأثیر زیادی در این حضور دارد. روش تحقیق بر اساس هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت تحقیق، توصیفی - تحلیلی و از نوع پیمایشی است. برای گردآوری اطلاعات از روشهای اسنادی و پیمایشی پرسشنامه و مصاحبه و روشهای میدانی مشاهده و تجربۀ زیسته استفاده شده است. جامعۀ آماری از طریق توزیع پرسشنامه و بهصورت نمونهگیری تصادفی ساده از زنان استفادهکننده از پارک ائلگلی بهصورت تخمین شخصی 196 نفر بوده است. بر اساس نتایج تحقیق، درست است که دربارۀ نحوۀ حضور زنان امروزی در فضاهای عمومی نسبت به زنان سنتی دگرگونیهای زیادی حاصل شده است؛ زنان از «چهاردیواری» و «اندرونی» بیرون آمدهاند و امکاناتی مانند رادیو، تلویزیون، اینترنت، ماهواره و غیره شکلهای جدیدی از رابطه و فرصتهای زیادی برای ارتباط با بیرون از خانه را برای آنان فراهم آورده است. با وجود این، غالب زنان استفادهکننده از پارکها همراه خانواده به پارک میروند. البته درصد کمی از زنان نیز اظهار داشتهاند که بهتنهایی در پارکها حضور پیدا میکنند که نشاندهندۀ تأثیرات پنهان مدرنیته در شکستن بسیاری از بتهای ذهنی و ارزشهای سنتی حداقل در بخشی از جامعه است. یعنی با وجود اینکه حضور گستردۀ زنان در فضاهای عمومی ناشی از ضرورتهای مدرنیته است، اما بخشی از جامعۀ زنان حضور در فضاهای عمومی مانند پارک را به عنوان فرصتی برای آزادی، استقلال و هویتسازی مستقل از مردان برای خود میدانند؛ مانند کسانی که برای پرسهزنی، دوستیابی، دیده شدن و دیدن به پارک میروند.اگر مدرنیته را منش و شیوة زندگی امروزی و جدید که به جای شیوة کهن نشسته و آن را نفی کـرده اسـت تعریـف کنیم ، درمییابیم که دگرگونیهای مداومی داشته و هرگز دست یافتنی نبوده است . این پدیده در مسیر تاریخی خـود با مسئلۀ تغییر شکل شهرها و رشد شهرنشینی و پیدایش نهادهای جدید اجتماعی، حضـور مـردم در عرصـه هـای مختلف و ایجاد نظام های قانونی همراه شده است . مدرنیته همۀ ابعاد زندگی را در جهـان و بـه ویـژه در کشـورهای جهان سوم مانند ایران دگرگون کرده است . یکی از مهم ترین دگرگونیها در شهرهای ایران حضور زنان در فضای عمومی شهری است . هدف این مقاله بررسی دگرگونیهای شکل گرفته در عرصه های عمـومی شـهری، بـه عنـوان عرصۀ تجلی مدرنیته برای پذیرش زنان است . برای بررسی این تحولات ، پارکهـای شـهری بـه عنـوان یکـی از مهم ترین فضاهای شهری مدرن که از نتایج مدرنیته به شـمار مـیرود، انتخـاب شـده اسـت . تأکیـد در اینجـا بـر دگرگونیهای عرفی و ساختاری حاکم بر جامعه و نیز تأکید بر انتخابی بودن حضـور در عرصـۀ عمـومی اسـت . بـه عبارت دیگر، پیدایش نهادهای مدرنی مانند دانشگاه ها و مراکز آموزشی و نیز وارد شدن زنان به بازار کـار، حضـور آنها در عرصۀ عمومی را تا حد زیادی اجتناب ناپذیر کرده است . ولی اینها نمیتواند تنها عوامل گریزناپـذیر حضـور گستردة زنان در عرصۀ عمومی شهری باشد؛ بلکه دگردیسی در عرف ها، علایق ، رفتار و سـبک زنـدگی نیـز تـأثیر زیادی در این حضور دارد. روش تحقیق بر اساس هدف ، کاربردی و به لحاظ ماهیت تحقیق ، توصیفی - تحلیلی و از نوع پیمایشی است . برای گردآوری اطلاعات از روش های اسنادی و پیمایشی پرسش نامه و مصـاحبه و روش هـای میدانی مشاهده و تجربۀ زیسته استفاده شده اسـت . جامعـۀ آمـاری از طریـق توزیـع پرسـش نامـه و بـه صـورت نمونه گیری تصادفی ساده از زنان استفاده کننده از پارک ائل گلی به صورت تخمین شخصی ١٩٦ نفر بوده اسـت . بـر اساس نتایج تحقیق ، درست است که دربارة نحوة حضور زنان امروزی در فضاهای عمومی نسبت بـه زنـان سـنتی دگرگونیهای زیادی حاصل شده است ؛ زنان از «چهاردیواری» و «اندرونی» بیرون آمده اند و امکاناتی ماننـد رادیـو، تلویزیون ، اینترنت ، ماهواره و غیره شکل های جدیدی از رابطه و فرصت های زیادی برای ارتباط با بیرون از خانـه را برای آنان فراهم آورده است . با وجود این ، غالب زنان استفاده کننده از پارکها همراه خانواده به پارک میروند. البته درصد کمی از زنان نیز اظهار داشته اند که به تنهایی در پارکها حضور پیدا میکنند که نشان دهندة تـأثیرات پنهـان مدرنیته در شکستن بسیاری از بت های ذهنی و ارزش های سنتی حداقل در بخشی از جامعه است . یعنـی بـا وجـود اینکه حضور گستردة زنان در فضاهای عمومی ناشی از ضرورت های مدرنیته است ، اما بخشی از جامعۀ زنان حضـور در فضاهای عمومی مانند پارک را به عنوان فرصتی برای آزادی، استقلال و هویت سازی مستقل از مردان برای خـود میدانند؛ مانند کسانی که برای پرسه زنی، دوست یابی، دیده شدن و دیدن به پارک میروند.
Machine summary:
"٢٠ ٢٠ جواب نداده ١٠٠ ١٩٦ جمع مأخذ: نتایج تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها حضور در پارک و سیاست جدید زندگی برای زنان گسترش شهرنشینی، کوچک شدن عرصۀ زندگی خصوصی و بسیاری مسائل دیگر که پیامدهای مسـتقیم و غیرمسـتقیم مدرنتیه اند، باعث شکل گیری یک نیروی عرفی در جامعه شده است که قواعدی را تعریف مـیکنـد و پیـرو فرمـان هـای رسمی نیست .
اقلیت هایی که به عوض جایگیری در مکان هـای رسـمی (ادارات ، عرصـۀ عمـومی، محـیط کـار) در فضـاهای عمومی زندگی سنگر گرفته اند و قلمرو خود را پدید آورده اند؛ قلمرو زنانه ای کـه دوشـادوش قلمـرو مردانـه اسـت ؛ قلمـرو نوجوانانی که در کنار قلمرو بزرگ سالان قرار دارد؛ قلمرو گروه های فرودست شهری که درون فضای فرادسـتان طبقـاتی است ؛ قلمرو بیکارانی که به موازات افرادی که با برنامه ریزی و همراه با خانواده به پارک میآیند، شکل میگیرد.
حضور در پارکها (پارکهای عمومی) به مثابۀ عرصۀ جدید زندگی مدرن شهری، حیطۀ اختیار و آزادی انتخاب زنـان را حتی بیشتر از گذشته کرده است ؛ چرا که افزایش شهرنشینی باعث ایجاد تحول در جامعه و پیدایش نقش های جدیـدی برای زنان میشود.
این آمار نشان دهندة ایجاد تحول در ضرورت های مدرنیته است ، یعنی با اینکه حضور گستردة زنان در فضـاهای عمومی ناشی از ضرورت مدرنیته است ، اما کسانی نیز هستند که از فضا به عنوان فعالیت مدنی استفاده مـیکننـد؛ ماننـد کسانی که برای هویت یابی، پرسه زنی یا دوست یابی به پارک میروند."