Abstract:
دوبیتی یکی از دلانگیزترین قالبهای شعر زبان فارسی است که پیشینۀ مکتوب هزارساله دارد. چهبسا قدمت شفاهی آن، بسیار پیشتر از این باشد .این قالب همپای دیگر قالبهای شعر سنتی فارسی، در زبانها و گویشهای مختلف ایران نیز بالیده است، ازجمله در زبان مازندرانی که ادبیاتی کهن و غنی دارد. درونمایه اندیشۀ مرکزی و حرف اصلی هنرمند است که در متن و محتوا دیده میشود. درونمایه یا تم جوهر اصلی اثر ادبی است و از طریق آن مسیر اندیشه و تفکر صاحب اثر روشن میشود. در این مقاله، درونمایههای 200 دوبیتی عامیانۀ شهرستان سوادکوه تجزیه و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش نشان میدهد که بیشتر این درونمایهها رنگی اجتماعی دارند و در پیوند نزدیکی با زندگی مردم منطقه هستند. در این پژوهش، هفت درونمایۀ 200 دوبیتی محلی بررسی و تحلیل شده است. درونمایههایی همچون درد عشق، غم غربت، نفرین، شکایت دختران جوان از ازدواج تحمیلی، نارضایتی از بخت و اقبال، خدمت سربازی، و شکایت عاشق از معشوق. بیشتر دوبیتیها نوعی تکگویی است که در حسرت و یادکرد دوران گذشته سروده شدهاند. از عوامل مهم پیدایی چنین دوبیتیهایی میتوان به فقر مالی، بیسوادی، بیگاری در سرزمین غربت، نظام ارباب- رعیتی یا نظام سلطه، عدم پذیرش فرهنگهای دیگر و اختلاط فرهنگی اشاره کرد.
Theme as the central thought and the main word of the artist is interpreted in the text and content. Theme is the main essence of literary work that illuminates the direction of thought and idea of its author. Couplet is one of the most pleasing Persian poetry forms with chiliad written history. Perhaps its oral history is even older. This form، along with the Persian traditional poetry، has grown in different languages of Iran. One of these languages، namely “Mazandarani” has a remarkable literature itself.In this article، the themes of two hundred folk couplets of Savadkouh (a city in Mazandaran) have been analyzed. The findings indicated that most of the themes are socially-oriented.the study analyzes seven themes in two-hundred couplets.the themes are: pain of love، sorrow of nostalgia، curse، complaints of young ladies for imposed marriages، as well as dissatisfaction with the fortune and luck، compulsory military service and the complaint of lover from beloved. Most of the couplets are monologues، which have been composed for the regret and reminiscence of the past days. Some of the important factors leading these couplets are analogy، rivalry، treason، financial poverty، illiteracy، hard work in strange lands، system of lord and vassal or mastery system، denial of other cultures، and cultural hybridity.
Machine summary:
"قافیه در دوبیتی ها اساس قافیه در دوبیتی های عامیانة مازندرانی و دیگر گویش ها، بر نزدیکی تلفظ حروف است نه بر یکسان بودن حرف روی که در شعر کلاسیک فارسی و عربی اصل است (کمرپشتی ، ١٣٩٠: ٤٧٧- ٤٨٥)؛ بنابراین حرف روی قرارگرفتن «ل » با «ر» یا «م » با «ن »- چنان که در دوبیتی های زیر آمده است - عیبی برای این گونه از اشعار شمرده نمی شود: حسینا می روه فردا به اشکال خدا قسمت کنه آی به دمبال به غیر از م اگر یار بگیر سروکارت به عباس علمدار (ناصح ، ١٣٧٧: ٨٢) جان خدا مره چپون هاکردی مره صحرای دله گوم هاکردی همه ره سر، مره بی شوم هاکردی مه سرکاره شه عقله توم هاکردی Jâne xədâ məre čappun hâkerdi.
( 29-28 قبل از پرداختن به درون مایة نفرین در دوبیتی های عامیانة سوادکوه ، شواهدی از دوبیتی های محلی خراسان و فارس ذکر می شود: 146 حسینا می روه فردا به اشکال خداقسمت کنه آی به دمبال به غیر از م اگر یار بگیر سروکارت به عباس علمدار (ناصح ، ١٣٧٧: ٨٢) نگارا غمچة گل د کنارت تف نلت بر او قول و قرارت چنو که ور سرم یار گرفتی نمیرم تا ببینم روزگارت (همان ، ١٣٧٣: ٣٠) این دوبیتی از جهرم فارس نیز قابل توجه است : د س روزی که از جروم شدم دور ز نخلای بلند رودخونة شور هر اون کس که من از یارم جدا کرد زبونش لال گرد دیدهاش کور (درویشی ، ١٣٦٣: ٢٨) شاید بسامد این درون مایه در دوبیتی های مازندران از دیگر نواحی ایران بیشتر باشد."