Abstract:
ادعای این نوشتار بر آن است که در مبحث افراد و ترکیب و تقیید، به جای پرداختن به واقعیت تشبیه، ظاهر کلام معیار قضاوت قرار می گیرد و در نتیجه، به تشخیص هایی گاه عجولانه و گاه بی فایده برمی خوریم. از آنجا که به ضرورت، نقش تعیین کننده وجه شبه در این بحث مورد توجه قرار می گیرد، این نکته نیز مطرح می گردد که بر خلاف ادعای مستقیم و یا غیر مستقیم برخی از بزرگان چنانچه دو سوی تشبیه و یا یکی از آن دو مرکب باشد، لزوما وجه شبه مرکب نیست. به بیانی دیگر، ممکن است در تشبیه، مشبه و مشبه به هر دو و یا یکی از آنها مرکب و در همان حال وجه شبه مفرد باشد.
Machine summary:
"به طور نظری با توجه به آنکه تشبیه دو سو دارد)مشبه و مشبه به)و هر کدام سه صورت(مفرد،مقید و مرکب)،می- توان نه وجه انگاشت: (به تصویر صفحه مراجعه شود) برای وجوه مختلف یاد شده،در کتب بلاغی مثالهایی آمده است که در بسیاری از موارد مفیدند و راهگشا و هماواز با تعاریفی که از مفرد و مقید و مرکب به دست دادهاند،اما گاه بیتوجهی به باطن امر و اکتفا به ظاهر و نیز ضعف در تعریف«مقید»و در نتیجه اشتباه در ارائه نمونه،مخاطب را دچار ابهام میکند و این خارخار او را میگزد که این نامگذاریها چه فایدهای در بر دارد؟در تعاریف و تقسیمبندیها میباید به دو معیار-اتکاء به منطقی خاص و استوار و نیز فایدهای که فضا را بر مخاطبان روشنتر سازد و فهم بهتری ارایه دهد-توجه داشت.
به هر حال،در بحث افراد و ترکیب و تقیید،با توجه به آنکه هم در ارایه تعریف از مقید دقیق نبودهایم و هم در ارایه نمونهها به جای دقت در تصاویر آمده در دو سوی تشبیه،به ظاهر ناکافی کلام اکتفا کردهایم،با همۀ دقتهای علمی از پریشانکاری نیز به دور نماندهایم: 1-کم نیستند مواردی که با توجه به وسعت تعریفی که از مقید ارایه دادهایم،با اتکاء به ظاهر کلام حکم به تقیید میکنیم؛حال آنکه قید آمده هیچ نقشی در تشبیه و تصویرآفرینی بازی نمیکند و مخاطب،اگر دقتی داشته باشد و توجهی،میماند که این قید با مفرد چه تفاوتی دارد و در مقید خواندن چه فایدهای موجود است؛ 2-گاه قید،مفرد را تا حد یک هیئت مرکب ارتقاء میبخشد؛اما با اینکه تصویر در واقع مرکب است،همچنان تقید به ظاهر بر آنمان میدارد که این هیئت را مقید بخوانیم نه مرکب؛ 3-در مواردی وجه شبه مرکب است و ظاهرا سویی از تشبیه مفرد،اما با توجه به وجه شبه،در کنار عنصر مفرد عناصر و امور مستتر و پنهانی را میباید در نظر داشت که همراه با مفرد آمده،هیئتی مرکب همخوان با وجه شبه میسازند و در واقع گوینده همین تصویر مرکب را در تشبیه خویش مد نظر داشته است؛اما همچنان اتکاء به ظاهر است که معیار است."