Abstract:
خلقت نوری اهل البیت (ع )، یعنی آفرینش ایشان از نور، از جمله موضوعات محل بحـث در کلام امامیه است . ریشه تاریخی این بحث روایات عمدتا امامی است کـه در کتـب و جوامع حدیثی مندرج اند. این روایات در مجموع حاوی تفاصیلی هستند که هر تک روایت فقط به بیان برخی از آنها بسنده کرده است . مقاله حاضـر میکوشـد فـارغ از صـحت و سقم سندی و بررسیهای دلالی و تفسیری، صرفا بـا کنـار هـم چیـدن و بـرش زدن و دسته بندی روایات مربوط ، تصویر جامعی از ماجرای خلقت نوری اهل البیت (ع ) از آغاز تا انجام ترسیم کند. منبع پژوهش حاضر کتب روایی امامیه تا قرن پـنجم اسـت . حاصـل جمع مضمون روایات خلقت نوری این است که خداوند اهل البیت (ع ) را از نـور خـودش آفرید و ایشان را نزد عرش خود قرار داد تا مشغول حمد و تسبیح الاهی شـوند. پـس از آفرینش حضرت آدم انوار اهل البیت (ع ) همچون نوری یکپارچه در صـلب حضـرت آدم قرار گرفت و نسل به نسل در اصلاب و ارحام پاک منتقل شـد تـا در نهایـت تک تـک اهل البیت (ع ) قدم در عالم دنیا نهادند.
Machine summary:
روایاتی که اهل البیـت (ع ) را نخسـتین مخلـوق معرفـی مـی کننـد، چنـد گونه اند: برخی از روایات رسول خدا (ص ) را مخلوق اول معرفی می کنند، بـدون اینکـه اشاره کنند به اینکه فرد دیگری از اهل البیت (ع ) هم زمـان بـا او یـا بلافاصـله بعـد از او خلق شده است یا نه (طوسی، ۱۴۱۴: ۶۶۹؛ صدوق ، ۱۳۶۲: ۴۸۲.
وجه عقلی جمع بین این دو مضمون (اولـین مخلوق بودن و خلقت از نور دیگر) می تواند این باشد که مقصود از خلقـت در روایـاتی که اهل البیت (ع ) را «اول ما خلق الله » معرفی می کنند، همان طور که از عبارت خود ایـن روایات پیدا است ، «خلقت از چیزی.
در برخی از این روایات ، ابتدا از نخستین مخلوق بودن اهل البیـت (ع ) یـا تقـدم خلقت ایشان بر عالم سخن به میان می آید و سپس بیان می شود که «آنگاه ایشـان اشـباح نور در نزد پروردگار بودند» (فکانوا أشـباح نـور بـین یـدی اللـه ) (کلینـی، ۱۳۶۲: ۴۴۲.
در روایتی آمده است که خداوند اهل البیـت (ع ) را پـیش از دنیـا آفریـد و ایشـان همچـون اشباح نور در پیش روی عرش مشغول تسبیح و تحمید الاهی بودند تا آنگاه که خداونـد اراده کرد که صور ایشان را خلق کند، ایشـان را بـه صـورت سـتون نـور (عمـود نـور) درآورد و سپس به صلب حضرت آدم افکند؛ «حتـی إذا أراد اللـه عـز و جـل أن یخلـق صورنا صیرنا عمود نور ثم قذفنا فی صلب آدم » (همو، ۱۳۸۵: ۲۰۹.