Abstract:
<p dir="RTL">منابع ژنتیک به معنی مواد ژنتیکی است که از ارزش واقعی یا بالقوه برخوردار باشند. اهمیت اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی منابع مذکور باعث بروز نگرانی جدی در خصوص وقوع سرقت‌زیستی و نادیده انگاشتن حقوق جوامع بومی و محلی در شیوه بهره‌برداری از این منابع و امکان محو و نابودی آن‌ها شده است. کشور ایران به دلیل برخورداری از منابع غنی ژنتیکی و در راستای اعمال حاکمیت ملی خویش باید به دو رویکرد حفاظت از این منابع در مقابل صدمه و اتلاف و حمایت از این منابع در مقابل سرقت‌زیستی و سوءاستفاده و بهره‌برداری بدون مجوز، توجه ویژه داشته باشد. یکی از روش‌های حمایت، جلوگیری از کسب ناعادلانه و غیرمنصفانه حقوق مالکیت فکری بر منابع ژنتیک توسط اشخاصی به جز جوامع دارنده و تأمین‌کننده این منابع می‌باشد که به عنوان حمایت سلبی شناخته می‌شود. این صورت از حمایت در بند (د) ماده (4) قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری ایران مصوب 1387 پیش‌بینی شده است. تصویب این بند همچنین مخالفت‌هایی را نیز در پی‌داشت که عمدتا از سوی متخصصان زیست‌فن‌آوری ابراز می‌شد؛ لذا این مقاله با هدف بررسی وضعیت فعلی نظام حقوقی ثبت اختراع کشور در حفاظت و حمایت از منابع ژنتیک و دلایل موافقان و مخالفان حمایت سلبی و نیز لزوم تدوین نظام حمایت ایجابی از منابع ژنتیک تدوین شده است.</p>
Machine summary:
"در واقع سرقت زیستی را باید صورتی نوین از استعمارنو دانست که با سوءاستفاده و بهره برداری از منابع غنی ژنتیکی کشورهای در حال توسعه بروز و ظهور یافته است و اینبار عامل مهم در تحقق این شکل از استعمار، توانایی های مالی و فنی شرکت های چندملیتی و ظرفیت های حقوقی کشورهای توسعه یافته برای نیل به آن می باشد و در این فرآیند استعماری ، سوءاستفاده از نظام ثبت اختراع برای کسب حقوق انحصاری بر نوآوری های حوزه زیست فن آوری به عنوان یکی از روش های غالب و شناخته شده محسوب می شود و همانگونه که در ادامه این مقاله به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد کشورهای در حال توسعه با توسل به سازوکارهای حقوقی ویژه ای سعی در خنثی نمودن این پدیده و حفاظت و مدیریت از منابع ژنتیک خود نموده اند.
با لحاظ نمودن این نکته مهم که بیشترین تعداد و میزان اختراعات حوزه بیوتکنولوژی توسط شرکت های چند ملیتی و کشورهای توسعه یافته صورت می پذیرد؛ نظام ثبت اختراع اهمیت ویژه ای برای شرکت ها و کشورهای مذکور داشته و با توجه به خطر جدی که چنین انحصاری برای کشورهای دارای منابع ژنتیک غنی نظیر ایران دارد، هرگونه اعطای حقوق انحصاری بدون اخذ تعهدات مربوط به تقسیم منافع و انتقال تکنولوژی می تواند می تواند آثار مخربی بر حق حاکمیت ملی و وضعیت حقوقی منابع ژنتیک کشور برجای گذاشته و خسارات جبران ناپذیری را برای کشور در پی داشته باشد."