Abstract:
ظروف زرین و سیمین ساسانی، در زمره نفیسترین مصنوعات هنر فلزگری ایران باستان به شمار میآیند. این اشیاء از نظر شکل و نقوش بسیار متنوع هستند و انواع ظروف از قبیل بشقابها، کاسهها، جامها، انواع آبخوری و گلدان با مضامینی نظیر شکار شاهانه، صحنههای رسمی درباری، صحنههای ضیافت، تصاویر گیاهی و جانوری، نیمتنههای انسانی، موضوعات اساطیری و غیره را شامل میشوند. ظروف مدالیون دوره ساسانی با نیمتنه اشخاص از جمله اشیائی هستند که متأثر از نوع رومی هم عصر خود بودهاند. البته ویژگی خاص مدالیونهای ساسانی که آنها را از نمونههای رومی متمایز میکند، وجود گیاهانی در زیر نیمتنههای انسانی است. با توجه به بررسیهای انجامشده در این پژوهش، وجود این گیاه در زیر نیمتنههای صاحب منصبان درباری، ریشهای ایرانی داشته که اشاره به ارتباط پادشاه و گیاه، اسطورهشاه برآمده از گیاه و زایش ایزد مهر از میان نیلوفر دارد این تفکر اسطورهای در ایران و مشرق زمین تاریخی ...ظروف زرین وسیمین ساسانی،درزمره نفیس ترین مصنوعات هنرفلزگریایران باستان به شمارمیآیند.این اشیاءازنظرشکل ونقوش بسیارمتنوع هستندوانواع ظروف ازقبیل بشقاب ها،کاسه ها،جام ها،انواع آبخوریوگلدان بامضامینینظیرشکارشاهانه ،صحنه های رسمیدرباری ،صحنه هایضیافت ،تصاویرگیاهیوجانوری،نیم تنه هایانسانی،موضوعات اساطیریوغیره راشامل می شوند.ظروف مدالیون دوره ساسانیبانیم تنه اشخاص ازجمله اشیائیهستندکه متأثرازنوع رومیهم عصرخودبوده اند.البته ویژگیخاص مدالیون های ساسانیکه آن هاراازنمونه هایرومیمتمایزمیکند،وجودگیاهانیدرزیرنیم تنه هایانسانی است .باتوجه به بررسی هایانجام شده دراین پژوهش ،وجوداین گیاه درزیرنیم تنه های صاحب منصبان درباری،ریشه ایایرانیداشته که اشاره به ارتباط پادشاه وگیاه ،اسطوره ی شاه برآمده ازگیاه وزایش ایزدمهرازمیان نیلوفردارداین تفکراسطوره ایدرایران ومشرق زمین تاریخیطولانیدارد.مقاله حاضربه این نکته خواهدپرداخت که اگرچه ظروف مدالیون ازنظر شکل متأثرازنمونه هایمشابه رومیهستند،ولیازنظرمضمون ومحتواتفاوتیماهویبا نمونه هایرومیداشته وازمفاهیم کاملاایرانیبهره گرفته اند.
Machine summary:
" تصویر١:استفاده ازگیاه آکانتوس برای تزیین سرستون دریونان منبع :آدام ،١٣٧٥:٩٠ تصویر٢:کاسه شیشه ایرومی،قرن ٤-٣میلادی،موزه متروپولیتن منبع :هارپر،١٩٧٨:٢٨ نیم تنه ایدریک نمونه ی کاسه مدالیون رومیتصویرشده که بررویگیاه پایه قرار نگرفته است وبه نظرنمیرسدکه شخص برجسته یاخاصیرابه تصویرکشیده باشد(تصویر٢)، زیراکه تصویربه حالت کلیوناروشن نقش شده وقابل مقایسه بانیم تنه هایدقیق وشخصیت پردازیشده ی ساسانینیست (تصویر٣و٤).
شکل این ظروف بزرگ که منقوش به نیم تنه میباشندوبه یک سبک نیزتزیین شده اند،(گیاه پایه ودوایر شعاعیومتحدالمرکز)،دارایترتیب وتسلسل تاریخیاست ومتعلق به قرن سوم وچهارم میلادیهستند(هارپر،١٩٧٨:٣٢).
تصویر١٣:دوخدایمصریدرکناردرخت زندگی منبع :مک دونالد٢٠٠٢:١١٤ دوره ساسانی ازمنظربررسی تقدس گیاهان (روییدنیها)درساختارهای اندیشه (اسطوره ها)جایگاه خاصیداردزیرااساطیراین دوران تدوام یافته ازباورهایپیشین هستند،از جمله میتوان به آیین زرتشتی،مهریومانویاشاره کردکه درهمه ی آن هادرخت نقش محوریداشته است (دادور،١٣٨٥:١٠٠-٩٩).
تصویر١٥:نقش اعطای نشان به اردشیردرحضورایزدمهرکه روی گل نیلوفرایستاده است ،طاق بستان منبع :گیرشمن ،١٣٧٠:١٩٠ رابطه گسترده میان پادشاهان وگیاهان مقدس درمیان اقوام مختلف شرقیمسئله ایدر خورتوجه ونشانه شناسیموجوددرنقش شاه وپیوندآن باگیاه درطول تاریخ قابل بررسی است .
دراین حالت با توجه به فرض هایموجود،گمان میشود،این گیاه پایه "نیلوفر" وشخص مرکزینمادیاز "میترایدرحال زایش ازگل نیلوفر"است ؛درجاهایدیگرنیزازجمله درطاق بستان و مهرابه ی هدرنهایم درآلمان چنین صحنه ایدیده میشود.
درموردارتباط گیاه نیلوفر(نگرشیاسطوره ای)و ایزدمهر(نگرشی مذهبی)وهمچنین ارتباط ایزدمهرباپادشاه (به عنوان بازتاب نگرش اسطوره ای مذهب درنظام اجتماعی وفرهنگی)مشخص میشودکه شاه ساسانی درنقش استعاره ایازمیترابه عنوان حافظ عهدوپیمان بامردم ،دارایتولدیمقدس ومتفاوت ازمیان گیاهیمقدس ونه تزیینیاست وتصاویراین ظروف که به نوعینمایش دهنده قدرت حکومت هستند،ارتباط نمادین نزدیکیباایزدمهروآیین میترائیدارند."