Abstract:
حکومت فاطمیان (٢٩٧_ ٥٦٧ق .) در مصر و شام بـا برهـه ای از امـارت دیرپـای شـرفای حسنی (٣٥٨ تا ١٣٤٣ق .) در مکه مکرمه و شـرفای حسـینی (حک :٣٦٠_ ١١٠٠ق .) در مدینـه منـوره ، هم زمان بود. اشـراف حجـاز بـه رغـم اسـتقلال معنـوی و وجاهـت سیاسـی ، پیوسـته ازسیاسـت هـای دولت های قدرتمند همجوارمتاثر بودند. در میان این دولت هـا، فاطمیـان شـیعه مـذهب کـه بـه عنـوان دشمن و رقیب خلافت عباسی و در زمرة رقبای دولـت هـای آل بویـه و سـلجوقیان در ایـران شـناخته شده اند، با برخورداری از اقتدار نظامی ، تلاش خود را برای سیادت برحرمین شریفین و همراه سـاختن امرای آن با سیاست های خود به کار بستند. بررسی تـاریخی ایـن برهـه ، سـوالات پرشـماری را در بـر داشت که این پژوهش در صـدد پاسـخگویی بـه دو پرسـش اصـلی آن اسـت : مناسـبات فاطمیـان بـا شرفای حاکم بر حجاز چگونه بود؟ عوامل موثر بر ایجاد استمرار روابط فاطمیان چه بود؟ دستآمد این تحقیق نشان داد که روابط فاطمیان با شرفای حجاز دو سویه ، بود چنانکه فاطمیان از برقـراری روابـط سیاسی با شرفا، به دنبال کسب مشروعیت و احراز وجاهت برای دولت خود از طریق سیطره بر حجـاز بودند و علاوه براین به کوتاه کردن دست عباسیان و دولت های حامی آنـان از حـرمین شـریفین هـم می اندیشیدند. شرفا نیز به دلیل ضعف اقتصادی و ضعف اقتدار سیاسی -نظامی بـه دنبـال تقویـت بنیـه مالی و حفظ موجودیت سیاسی و تداوم امارت خود از طریق روابـط بـا فاطمیـان بودنـد. علـل تـداوم روابط میان شرفا و فاطمیان را هم می توان در عملکرد دولت های آل بویه و سلجوقیان دانست . در ایـن پژوهش ، روش پاسخ گـویی بـه سـوالات و آزمـون فرضـیات مطـرح ، روش توصـیفی -تحلیلـی و استنباطی مبتنی بر داده های کتابخانه ای است .
Machine summary:
"تأثیر فاطمیان در حرمین ، بیش از عباسیان بود و آنان حـدودا ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن جوزی (١٤١٢ق )، المنتظم فی تاریخ الملـوک و الامـم ، بـه کوشـش محمـد عبـدالقادر و دیگران ، ج١٦، بیروت : دارالکتب العلمیه ، ص٢٠٩؛ ابن فهد(١٤٠٤ق )، همان ، ج٢، ص٤٨٠.
3 اقدامات ابوالفتوح که معادلات سیاسی را به نفع عباسیان تغییر می داد بـر الحـاکم فـاطمی گران آمد و او را واداشت تا در طول سفر ابوالفتوح به فلسـطین ، بـا جـدا کـردن آل جـراح از متحد شریف مکه و نیز میدان دادن به رقبای ابوالفتوح در مکه (سلیمانیون ) وی را تحت فشار قرار دهد، امری که مؤثر واقع شد و ابو الفتوح را -کـه در رملـه از تغییـر رفتـار آل جـراح و تسخیر شدن مکه به دست عموزادگانش با خبر شده بود 4 - وادار کرد تا با پس گرفتن عنـوان خلافت و طلب عفو از الحاکم ، حکومت مکه را باز پس گیرد و خود را بار دیگر کارگزار فاطمیان در مکه بنامد.
خطبه ای به نام فاطمیان خوانده نمی شد و در این مدت علی بن محمدصـلیحی امیـر حکومت گر اسماعیلی یمن خواستار دخالت در امور مکـه شـد امـا المستنصـر فـاطمی در سـال ٤٤٨ق او را از تعرض به امارت شریف شکر در آن شهر نهی کرد 3 البته روابط حسنه صلیحی با شرفای مکه تا سال ٤٥٠ق ادامه یافت و موجب نامه پرسپاس خلیفه فاطمی از او شـد.
3 نتیجه گیری بررسی روابط سیاسی و فرهنگی فاطمیان با شرفا نشان داد کـه همـواره دولـت فاطمیـان بـه عنوان دشمن و رقیب خلافت عباسی ، در امور حرمین که شرفا بر آن ها حاکم بودند دخالت داشته ، برای تحکیم سیادت خود و تثبیت رقابت ، پیوسته با عباسیان و دولت های حامی آنان از جمله آل بویه و سلجوقیان در حجاز به اقداماتی دست می زدند."