Abstract:
مفهوم اصطلاحی پیشرفت اسلامی به معنای تحصیل اهداف ذومراتب نظام های اسلامی است. براین اساس می توانیم به تحلیل مقوله پیشرفت و تبیین مبانی و لوازم این مفهوم از دیدگاه منابع اسلامی بپردازیم. بدین منظور عناوینی همچون مبدأ پیشرفت، موضوع پیشرفت، هدف پیشرفت، مسافت پیشرفت، فاعل پیشرفت و فعل پیشرفت را از نگاه اندیشه اسلامی کانون بحث قرار داده ایم. موضوع مقاله، پیشرفت انسان و به تبع آن جامعه اسلامی است؛ از این جهت می توانیم پیشرفت اسلامی را انسان محور بدانیم. مبدأ پیشرفت همان وضعیت موجود است که از دیدگاه اسلامی ضدارزش به شمار می آید. منتها و یا غایت پیشرفت هم اهداف ذومراتب نظام های اسلامی به شمار می روند. اهداف اسلامی اهدافی جامع و متلائم با یکدیگرند. غایت پیشرفت اسلامی، حرکت استکمالی فرد و اجتماع در اسما و صفات کمالی حضرت حق است. به همین جهت، مسافت پیشرفت هم اسما و صفات الهی خواهد بود. فاعل پیشرفت در درجه اول مقام ولایت الهی خداوند سبحان و به تبع او مقام ولایت انبیا و اولیا و عموم افراد جامعه اسلامی هستند؛ از این جهت پیشرفت اسلامی مبتنی بر اصل ولایت تبیین می شود. فعل پیشرفت هم تحقق نظام اسلامی خواهد بود. در واقع تحقق نظام های اسلامی فعلی است که علت تامه پیشرفت اسلامی به شمار می رود.
Machine summary:
"حال جای این پرسش است که استکمال اجزای عالم آفرینش به چه معناست؟ به بیان دیگر تحول در چه مقولاتی به معنای پیشرفت خواهد بود؟ ما این پرسش را در دو مرحله طرح می کنیم: نخست اینکه بنا بر اصل استخلاف انسان و تکلیف مدیریت استعلایی خلقت که متوجه انسان است، استکمال در خلقت و آفرینش که همه موجودات زنده و غیرزنده را دربر می گیرد، به چه معناست و چه ارتباطی با موضوع پیشرفت یعنی انسان دارد؟ آیا ما می توانیم معیاری برای استکمال موجودات براساس ربوبیت استخلافی انسان ارائه دهیم؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت معنای استکمال موجودات عالم خلقت آن است که در خدمت انسان قرار گیرند.
فاعل پیشرفت اما پیشرفت جامعه اسلامی چگونه و با فاعلیت چگونه فاعلی تحقق می یابد؟ به بیان دیگر اهداف مراتبی نظام های اجتماعی اسلام چگونه به دست خواهند آمد؟ گفتیم که پیشرفت، در واقع شکوفایی و رشد انسان بر اساس نظریه خلافت الهی است.
بنابراین می توانیم بگوییم که از یک حیث فاعل پیشرفت، همه انسان های مشارکت کننده در نظام اجتماعی اند؛ یعنی افراد اجتماع برای رسیدن به غرض مطلوب خود، که همان پیشرفت جامعه اسلامی است، فاعل بالقصد هستند و فعل خود را که نظام اجتماعی است، به قصد تحقق اهداف، محقق می کنند.
بنابراین برای تحقق پیشرفت اسلامی که در واقع در هدف غایی خود متضمن شکوفایی و فلاح انسان است، باید گونه ها و ابعاد نظام اجتماعی اسلام و نوع رابطه این نظام ها با یکدیگر تبیین شود."