Abstract:
فقیهان از دیرباز ابواب فقه را به حوزه های گوناگونی تقسیم بندی کرده انـد. جـدا از جنبـه هـای آموزشی و منطقی این تقسیم بندی درباره اقتضائات ، فواید و به ویژه آثار روش شناسانه آن کمتـر درنگ و تامل شده است . این مقاله با مروری بر تاریخچه تحولات تقسیم بندی بـاب هـای فقهـی فراتر از فواید و اهمیت منطقی و آموزشی آن ، به اقتضائات روشی و تفاوت سبک و شیوه اجتهاد در باب های گوناگون فقهی با توجه به تفاوت طبع و ماهیت احکام و مسائل هر حوزه میپردازد. مقاله همچنین به لزوم تفاوت تفسیر متون عبادی در مقایسه با متون معاملی، نقـش شناسـایی قلمروی که نص بدان تعلق دارد در شناخت احکام ثابت و متغیر، امکان توجه به مقاصد شریعت در حوزه معاملات به معنای اعم ، تفاوت کاربست شیوه هـای حـل تعـارض متـون در بـاب هـای گوناگون ، نقش مکان یابی نص در شناسایی گونه های خطاب و تمییز احکـام امضـایی از احکـام تاسیسی پرداخته است .
Machine summary:
"این مقاله با مروری بر پیشینۀ دسته بندی مباحث در فقه شیعی به طور عمده بـه پاسـخ بـه این پرسش ها پرداخته است که : اقتضائات روش شناختی این دسته بندی چیست ؟ آیا اجتهاد در حـوزه امـور عبـادی بـا اجتهاد در حوزه امور معاملی متفاوت است ؟ با توجه به تغییر و تحولات مقولات عرفی و اعتباری در حوزة معاملات به معنـای اعـم ، این پویایی چه تأثیری بر روش شناسی اجتهادی دارد؟ با توجه به تنوع خطاب های شارع ، تعیین حوزه و قلمرو نص چه کمکی به گونه شناسـی خطاب ، تشخیص احکام ثابت از متغیر، تمییز احکام تأسیسی از احکام امضـایی و حـل تعارض نصوص میکند؟ ١.
حتی گاه گفته میشود تفاوت کتاب های محدثان و اصحاب امامان - علیهم السلام - با اصول ، در این بـوده اسـت کـه در اصـول ، بـرخلاف کتاب های یاران امامان که دارای ترتیب و تبویب خاصی بوده انـد هـیچ ترتیـب خاصـی در کـار نبوده است (البهبهانی، ١٤٠٤: ٣٢)، بااین حال ، از ظاهر برخی عبارت های شیخ طوسی چـه بسـا برمی آید که اصول هم ترتیبی مانند کتاب ها داشته است .
شیخ جعفر کاشف الغطاء (١١٥٤- ١٢٢٨ق ) هم با رویکـردی مقصـدگرایانه و بـا توجـه بـه مصالح و مفاسدی که احکام بر پایه آنها تشریع شده اند از تقسیم بندی فقه به باب های چهارگانه عبادات ، معاملات (شامل عقود و ایقاعات ) و احکام سخن گفته است (کاشف الغطـاء، ١٤٢٢، ١: ١٤٥)."