Abstract:
از شیوههای نوین مطرح در زبانشناسی که در آن به مطالعه علمی معنا میپردازند، علم معناشناسی است. در معناشناسی از طریق کشف حوزه معنایی واژگان بنا بر روابط آنها در شبکههای معنایی، معانی واژگان تبیین میگردد. در بستر آیات قرآن کریم نیز با کمک این روش به پژوهش درباره معانی واژگان قرآنی میپردازند. مفهوم «شکر» از مفاهیم محوری شبکه معنایی مفاهیم پسندیده قرآنی است. در طی کشف شبکه معنایی واژگان مرتبط با شکر با مشتقات «کفر» به عنوان بارزترین مفهوم متقابل با شکر روبرو میشویم. از آنجا که مفهوم کفر به معنای کفران نعمت و همچنین کفر اعتقادی معنا میگردد، ضرورت بررسی معانی واژگان واسطه بین این دو مفهوم آشکار است. برای تبیین حوزه معنایی این شبکه نیاز به تشخیص معانی واژگان واسطه بین شکر و کفر با این معیار است که آیا آنها با معنای کفران نعمت در ارتباط هستند یا همنشین کفر اعتقادی به کار رفتهاند. از این رو در نوشتار حاضر برآنیم تا به کشف مفاهیم متقابل مفهوم شکر که در ارتباط با مفهوم کفر هستند و پژوهش درباره بار معنایی حاکم بر آن مفاهیم بپردازیم. بنابراین در نهایت با کشف مفاهیم واسطه و معانی آنها در این شبکه استنباط میگردد که شکر در حوزه مفاهیم دینی- اخلاقی تعریف شده است. به نحوی که حدود متمایزی میان اخلاقی و اعتقادی بودن مفاهیم مرتبط با هم در این شبکه قابل تبیین نیست.
Machine summary:
در نوشتار حاضر، با هدف تبیین مفهوم شکر نظر به مفاهیم مرتبط با آن و شناسایی حوزه معنایی آن در قرآن کریم ، در صدد پاسخ به مسائل زیر هستیم : ١- از منظر علم معناشناسی پرکاربردترین مفاهیم هم نشین و متقابل مفهوم «شکر» در قرآن کریم کدام مفاهیم هستند؟ و چه بار معنایی ای بر آن شبکه معنایی حاکم است ؟ ٢- آیا مفهوم «شکر» که در آیات قرآنی مقابل مشتقات «کفر» آمده است ، تنها در حوزه اخلاقی (به معنای مقابل «کفران نعمت ») معنا دارد یا در بستر اعتقادات دینی و به معنای سطحی از سطوح ایمان به خداوند متعال (مقابل کفر اعتقادی) نیز مطرح است ؟ ٣- آیا واژه «شکر» مفهومی دوسویه است و همانگونه که از جانب افراد بشر نسبت به خداوند متعال واقع می شود، از سوی خداوند متعال نیز نسبت به آنان صورت می گیرد؟ یا چنین امکانی وجود ندارد و درباره شکر خالق از بنده به صورت مجازی در آیات قرآنی ذکر شده است ؟ ١.
اما در برخی از آیات قرآن کریم سطوح گوناگون کفر اعتقادی از جمله شرک و تکذیب ، در تقابل با شکر بیان شده است ، بنابراین مفهوم شکر نیز در حوزه معنایی حاکم بر آن مفاهیم معنا می گردد و در نتیجه به معنای سطحی از سطوح ایمانی مطرح است .