Abstract:
دعا ومناجات، رازگویی بنده وبیان عجز ونیاز او به پیشگاه خداوند است ومهمترین وبرترین عمل به منظور ایجاد وحفظ ارتباط روحی ومعنوی انسان با خداوند است. در این میان دعای ابوحمزه ثمالی یکی از ادعیهی ارزشمندی است که آن حضرت به ابوحمزه ثمالی، یکی از اصحاب خاص خویش واز راویان حدیث وفقهای بزرگ کوفه تعلیم داده است.
پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی سبکشناسانهیاین دعای شریف میپردازد وآنرا درسه سطح: آوایی، نحوی ومعنایی بررسی میکند و از این رهگذر گوشههایی از لطایف، دقایق ورموز هنری وویژگیهای زیباشناختی این دعای شریف را آشکار میسازد. در این دعا ایشان از سطح آوایی برای خلق موسیقی وتاثیرگذاری بیشتر کلام بهره گرفته است ودر سطح نحوی، برای انتقال هرچه بهتر وموثّرتر مفاهیم و با دقت در اسلوب بیان، از جملههایی با ساختار مختلف بهره برده ولفظ ومعنا را هماهنگ نموده است ودر سطح معنایی، با تکیه بر علم بیان و بهکارگیری انواع تشبیه، استعاره، مجاز لفظ را در خدمت معنای مورد نظر قرار داده است ودر کنار القای مفاهیم به جنبه ادبی و زیباییشناختی نیز توجه داشته است وهمهی سطوح فوق حول محور کلی دعا یعنی توحید میچرخند.
Machine summary:
"امام زینالعابدین (ع) بسیار هنرمندانه وبا دقت وظرافت از طباق بهره برده است؛ از جمله: «إلهی ربیتنی فی نعمک وإحسانک صغیرا ونوهت باسمی کبیرا/ أنت المحسن ونحن المسیئون فتجاوز یا رب عن قبیح ما عندنا بجمیل ماعندک/أللهم اغفر لحینا ومیتنا وشاهدنا وغائبنا، ذکرنا وأنثانا ،صغیرنا وکبیرنا ،حرنا ومملوکنا / أنا یا رب الذی لم أستحیک فی الخلاء ولم أراقبک فی الملاء»در عبارات مذکورنه زوج متضاد به کار رفته است که در اکثر عبارات طباق بر عموم وشمول دلالت میکند؛ علاوه بر این که کلمات فوق با تضاد وتقابل، موسیقی معنوی کلام را تقویت نمودهاند، اکثر آنها از نظر لفظی هموزن هستند وتوازن در کنار طباق، گوش شنونده را مینوازد وتوجه او را به سخن جلب مینماید؛ نوع دیگری از طباق که در این دعا آورده شده از نوع طباق غیر مجانس وایجاب میباشد که به آن اشاره میشود که یکی از طرفین طباق، اسم ودیگری فعل میباشد: «أنا الجاهل الذی علمته، أنا الضال الذی هدیته، أنا الوضیع الذی رفعته، أنا الخائف الذی آمنته، والجائع الذی أشبعته والعطشان الذی أرویته والعاری الذی کسوته والفقیر الذی أغنیته والضعیف الذی قویته، الذلیل الذی أعززته والسقیم الذی شفیته والسائل الذی أعطیته وأنا القلیل الذی کثرته وأنا الطرید الذی آویته.
امام سجاد(ع) نیز در بخشهایی از دعای ابوحمزه ثمالی برای طلب خواستههایش به «عزت وجلال» خداوند قسم یاد میکندودر فرازی از دعا میفرماید:« إلهی وسیدی وعزتک وجلالک لئن طالبتنی بذنوبی لأطالبنک بعفوک ولئن طالبتنی بلؤمی لأطالبنک بکرمک» در این قسمت از دعا امام(ع) صریحا با خدا سخن میگوید وبرای عملی شدن وعدههای خداوند به صفاتی مانند عفو وکرم ولطف پروردگار تمسک میجوید وکلام خود را با قسم به عزت وجلال خداوند مورد تأکید قرار میدهد ضمن اینکه قسم را بر ادات شرط مقدم کرده واین اهمیت وارزش مقسم به (عزت وجلال خداوند) را میرساندوکلام خود را با دلیل وبرهانی محکم ومتقن به صورت سوگند ارایه میکند آن حضرت(ع) در کنار اسلوب شرط وقسم از صنعت مشاکله در عبارت «لئن طالبتنی..."