Abstract:
یکی از موضوعات مهم در تاریخ اجتماعی ایران عصر ناصری، که تابهحال چندان مورد توجه قرار نگرفته است، نقش و جایگاه طب عامیانه در نظام درمانی میباشد. نظام طب و درمان در این دوره به نوعی آمیخته با تقدیرگرایی و در شرایط فقدان و کمبود هر نوع خدمات طبی دولتی و نیز کم توجهی خود مردم نسبت به امور بهداشتی بود. در چنین شرایطی، باورهای عامیانه در ارائه نوع خدمت درمانگران مختلف در شاکله سه گروه عمده حکیمان و دلاکان، گروههای مرتبط با اوراد و ادعیه خوانان و نیز زنان و پیرزنان، تاثیرگذار بود. منابع اطلاعاتی این درمانگران، اغلب برگرفته از دانش پیشینیان در قالب طب سنتی و طب عامیانهی مرسوم بود که مورد اخیر در ارائه راههای شناخت بیماری و شیوههای درمانی، نقشی مهم بر عهده داشت. طب دوره ناصری به جهتی دیگر نیز مطمح نظر میباشد و آن ورود طب نوین فرنگی با راهکارهای جدید درمانی بود که این موضوع مخالفتهایی را به دنبال داشت. تدریس طب جدید در دارالفنون نقطه عطفی در تاریخ طب ایران بود، اما این امر از سطح گرایش مردم نسبت به طب عامیانه نکاست؛ بلکه در پایان این دوره، پزشکی نوین هم ردیف با طب عامیانه در کنار هم به کار گرفته میشدند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی علل تاثیرگذار در گرایش مردم به طب عامیانه و تداوم آن در دوره ناصری علیرغم ورود طب نوین فرنگی خواهد پرداخت.
Machine summary:
"علیرغم دیدگاه مثبت هیئـت حاکمـه در دوره ناصـری نسبت به پزشکان خارجی (سرنا، ١٣٦٣: ١٤١-١٤٢)، تغییر دیدگاه های عامه مردم به راحتـی امکان پذیر نبود، چـرا کـه طبیبـان بـومی ایـران ، روش و نظریـات نوظهـور و تشـخیص و معالجه ی بیماری که در بین پزشکان تهران رواج می یافت را تحقیر (بـراون ، ١٣٨٧: ٥١٤) و به دواهای فرنگی اصلا اعتقادی نداشتند (فووریه ، ١٣٨٥: ٦٣) مضاف بر این آن ها بیماران را از تماس گرفتن با پزشکان اروپایی به عنوان نمایندگان ارواح خبیثه باز می داشـتند چـرا کـه احتمال جادو شدن آن ها وجود داشت (سرنا، ١٣٦٣: ١٣٩)؛ بـرای نمونـه اسـتفاده از واکسـن گاوی برای آبله کوبی توسط فرنگیان ، با مخالفت طبقه متشرعه و حکمای ایرانی همراه بـود (سرنا، ١٣٦٣: ١٤٠-١٤١) و تا زمانی که دولت به اتخاذ تدابیر تنبیهی؛ برای والدین کودکانی که در اثر آبلـه جـان خـود را از دسـت مـی دادنـد، دسـت نـزد ایـن مشـکل ادامـه داشـت (اعتمادالســلطنه ، ١٣٧٤، ج ٢: ٧٠٩؛ رجــایی، ١٣٨٣: ٢١٣-٢١٤) در برخــی منــاطق خــدمت پزشکی اروپاییها وارونه نشان داده می شد و گرفتن دارو از آن ها به منزله درآوردن آن ها بـه کیش مسیحی بود (بیشوب ، ١٣٧٥: ١٥٢)."