Abstract:
امربهمعروف و نهیازمنکر یکی از مهمترین موضوعهای مطرح در جامعه اسلامی است که از ابعاد مختلفی قابل بررسی میباشد. هدف این مقاله، تبیین نسبت امربهمعروف با مفهوم نظارت عمومی یا اجتماعی، نصیحت، نقد و انتقاد، و اموری نظیر تعلیم یا ارشاد جاهل، اقدامات پیشگیرانه فرهنگی و غیرفرهنگی، قضاوت و اجرای حدود، و نیز بررسی شرط استعلاء در امر و نهی شرعی است.
Machine summary:
هدف این مقاله، تبیین نسبت امربهمعروف با مفهوم نظارت عمومی یا اجتماعی، نصیحت، نقد و انتقاد، و اموری نظیر تعلیم یا ارشاد جاهل، اقدامات پیشگیرانه فرهنگی و غیرفرهنگی، قضاوت و اجرای حدود، و نیز بررسی شرط استعلاء در امر و نهی شرعی است.
آیا برابر با مفهوم نظارت عمومی یا اجتماعی است؟ آیا با نصیحت یا نقد و انتقاد همسویی دارد؟ آیا در امر و نهی، شرط استعلا وجود دارد؟ آیا اموری نظیر تعلیم یا ارشاد جاهل، اقدامات پیشگیرانه فرهنگی و غیرفرهنگی، قضاوت، اجرای حدود الهی و نیز جهاد در راه خدا را دربر میگیرد؟ آیا وجوب امر و نهی، اختصاص به مواردی دارد که اشخاص، خود انجامدهنده معروف و ترککنندة منکر باشند؟ امربهمعروف و نهیازمنکر و لزوم یا عدم لزوم استعلاء در مورد واژة «امر» لغتشناسان اشارهای به این شرط نکردهاند.
تأمل در کاربرد قرآنی و روایی امربهمعروف و نهیازمنکر و نیز تأمل در مراتب و مراحلی که فقیهان برای امربهمعروف و نهیازمنکر قائل شدهاند، نشان میدهد که حتی اگر شرط استعلاء در مفهوم لغوی «امر و نهی» لحاظ شده باشد، نمیتوان از نظر فقهی به چنین شرطی ملتزم شد.
آیتالله فاضل لنکرانی در پاسخ به یک استفتا، اقدامها بازدارنده را بهمثابه نهیازمنکر تأیید کردهاند: سؤال 945: اصولا در فقه اسلام برای پیشگیری از وقوع جرم در جامعه و تأمین جامعه از خطر مجرمین چه راههای حقوقی وجود دارد و این اقدامها در صورت وجود، تحت چه عناوین فقهی و مطابق کدام دلیل میباشند؟ پاسخ: اساس سؤال عبارت است از اینکه پیشگیری از وقوع جرم آیا مشروعیت دارد یا نه؟ و در صورت اول، تحت چه عنوانی قرار میگیرد؟جواب این است که اصولا مسئله نهیازمنکر یکی از فرائض مهم اسلام است و حتی بهعنوان ستون برای واجبات دیگر معرفی شده است؛ زیرا بعد از تحقق جرم و ارتکاب عمل نامشروع، جایی برای نهی و زجر باقی نمیماند.