Abstract:
از دیوان عنصری، ملک الشعرای دربار محمود غزنوی، تا کنون دو تصحیح منتشر شده است ، ولی به سبب آنکه نسخه های دیوان او نسخه های معتبری نیستند، در این دو تصحیح دیوان او هم ناگزیر اشتباهاتی راه یافته است . در این جستار به بررسی و تصحیح بیت هایی از دیوان او پرداخته میشود که در چاپ های یحیی قریب و محمد دبیرسیاقی به نادرست تصحیح شده اند. اساس کار استفاده از همان دستنویس هایی است که این دو مصحح از آنها در تصحیح خود بهره برده اند و گذشته از آنها، دستنویسی دیگر نیز که از دستنویس های مورد استفاده این دو مصحح کهن تر است ، برای رسیدن به صورت درست بیت به کار خواهد رفت . بیشتر اصلاحات بر اساس ملاک های دستوری و معنایی و با توجه به قراردادهای شعر کهن فارسی، به ویژه شیوه های قافیه بندی و صنعت پردازی، انجام یافته است
Machine summary:
خود عنصری در جای دیگری از دیوان خود رامش و تیمار را باز هم همراه با یکدیگر آورده است (عنصری، ١٣٦٢: ١٤٨؛ نیز نک : امیر معزی، ١٣٨١: ٢٣١ که مصرع دوم این بیت را با اندکی تغییر تضمین کرده است ): اگــر نــه تیمــار از بهــر دشــمنت بــود بـرامش تـو ز گیتـی بـرون شـدی تیمـار ایرانشاه ابیالخیر و قطران تبریزی نیز در بیت هایی این دو واژه را در کنار هم آورده اند: ز گیتـــــی ورا ایـــــچ تیمـــــار نـــــه جـــز از شـــادی و رامشـــش کـــار نـــه (ایرانشاه ، ١٣٧٠: ١٨٦) با دانش و با رامش و با بخشش او خلـق دورنــد ز درویشــی و بــدکیشــی و تیمــار (قطران ، ١٣٣٣: ١١٤) همیشه شادی و رامش کنی مگر خـواهی کــز آفــرینش بیــرون کنــی همــی تیمــار (همان : ١٦٩) با این توضیحات ، صورت درست بیت باید چنین باشد: وگــر کنــی صــفت خانــۀ نگارســتان بــرون شــود ز طبــایع برامشــش تیمــار ص ٢٨٠، بیت ٢٦٥٥: تــو آنــی کــه خواهنــد اجــرام گــردون کـــه در مجلـــس تـــو بونـــد از ادانـــی این بیت در چاپ قریب نیز به همین صورت آمده است (عنصری، ١٣٤١: ١٦٦).
در اینجا دو بیت از ناصرخسرو قبادیانی و سنایی غزنوی را برای مستند کردن این توضیح میآوریم : به فضل کوش و بدو جوی آب روی ازآنک به مال نیست به فضل است پیشی و سپسی (ناصرخسرو، ١٣٨٤: ٣٦٢) گــر تــو بــه درمگانــه ای ز مــا پیشــی مــا از تــو بــه فضــل و مردمــی پیشــیم (سنایی، ١٣٨٠: ١٠٨٥) پس ضبط درست بیت اینگونه باید باشد: پیش از ملکان فضلش و عصرش پس از ایشان از عصــر مــؤخر شــد و از فضــل مقــدم ص ٢٣٥، بیت ٢٢٨٢: چــو بــاد اســت و زو بــر هــوا بــار نــه چــو کــوه اســت و بــر خــاک بــار گــران چــــرا کــــوه را بــــاد باشــــد نقــــاب چـــــرا بـــــاد را کـــــوه دارد عنـــــان بیت در چاپ قریب نیز به همین صورت آمده است (عنصری، ١٣٤١: ١٤٨).