Abstract:
قصهپردازی را میتوان نخستین هنر آدمی در عرصهی کلام دانست. قرآن کریم نیز برای پند و راهنمایی بشر از بیان قصه استفاده نموده و زندگی بسیاری از پیامبران را در قالب قصه آورده است. پژوهش حاضر، ضمن بررسی خویشکاریها در متن داستانهای قرآن برمبنای دیدگاه پراپ (1982) تلاش دارد به این سوالات پاسخ دهد که: آیا هر سیو یک خویشکاری پراپ را میتوان در داستانهای قرآن یافت؟ آیا با توجه به خویشکاریهای یافتهشده میتوان اولویتهای قرآن را ترسیم کرد؟ آیا پس از تحلیل داستانهای قرآن با دیدگاه پراپ میتوان گفت چه شباهتها و تفاوتهایی بین متن داستانهای قرآن با سایر داستانها وجود دارد؟ به طور کلی، خویشکاری یعنی، عمل شخصیتی از اشخاص قصه که در پیشبرد قصه حائز اهمیت و از نظر پراپ کوچکترین جزء سازندهی قصههای پریان است. تحلیل داستانهای قرآن که از ترجمهی محمدرضا صفوی اقتباس شده، نشان میدهد که: بهطور کلی، میتوان کلیهی خویشکاریهای پراپ را در داستانهای قرآن یافت، اما ماهیتا متفاوت است و بعضی از این خویشکاریها در قرآن دارای انواعی است که در دیدگاه پراپ اشاره نشده است. در قرآن ترسیم هنجارها (بایدها و نبایدها)، خبرگیری و خبردهی از عقاید و تلاش برای اصلاح عقاید ناصواب، احساس کمبود افراد و التیام این کمبودها، شرارت گمراهان و در نهایت مجازات آنان و ارائهی نشانههایی ماورایی بر نبوّت پیامبران از اولویتهای اساسی هستند. علیرغم شباهتهایی همچون به کارگیری خویشکاریهای کلی پراپ در سیر پیشبرد داستانها و نیز وجود جفتهایی همچون خبرگیری-خبریابی، شرارت-مجازات و کمبود- التیام کمبود، اختلافاتی نیز مشهود است. تفاوت در ماهیت خبرگیری و خبریابی، عوامل ماورایی و پاداشهای بیشتر معنوی از جمله تفاوتهای داستانهای قرآن با یافتههای پراپ هستند.
Machine summary:
از نظر پراپ (نقل از تولان، 1386، صص 35-34) خویشکاریهای اساسی پیشبرندهی قصه عبارتند از: غیبت یکی از اعضای خانواده، منع بر سر راه قهرمان، نقض منع، خبرگیری و خبریابی شریر، تلاش شریر برای فریب قربانی و فریب خوردن او، شرارت یا احساس کمبود، برملاشدن آن کمبود، مواجههی جوینده، ترک خانه توسط قهرمان و آزمایش او، واکنش قهرمان به اعطاگر آینده، به دست آوردن توانایی استفاده از عامل جادویی توسط قهرمان، انتقال او به مکان موردنظر، نبرد مستقیم قهرمان و شریر، بدنامی قهرمان، شکست Morphology of the Falktale function خوردن شریر، رفع کمبود اولیه، بازگشت قهرمان، تعقیب قهرمان و رهایی او از تعقیب، ورود قهرمان به مکانی دیگر به طور ناشناخته، طرح ادعاهای بیاساس توسط قهرمان دروغین، دادن وظیفهای دشوار به قهرمان، انجام آن وظیفه، شناخته شدن قهرمان، رسوایی قهرمان دروغین یا شریر، کسب وجههی جدید توسط قهرمان، مجازات شریر، ازدواج و به تخت نشستن قهرمان.
2) ایجاد منع بر سر راه قهرمان: در قرآن کریم شاهد مواردی هستیم که در آن بر سر راه قهرمان منعی ایجاد میشود که میتوان به این موارد اشاره کرد: خداوند آدم (ع) و همسرش را از نزدیک شدن به درخت ممنوعه و خوردن میوهی آن نهی میکند (35 بقره).