Abstract:
به تصریح روایات، خدا در قرآن تجلی یافته است. این تجلی میتواند به دو صورت متنی و روحانی باشد. تجلی روحانی در ابعاد گوناگون، به مقالههایی دیگر با محوریت «اعجاز تأثیری» موکول است و این مقال، تنها تجلی متنی را دنبال میکند. تجلی خدا در متن با نشانههایی در آن همراه است که از طریق شناخت نشانهها میتوان بدان راه جست. برخی این فرایند را انتساب متن به خدا و بهاختصار «نظریۀ انتساب» نام نهادهاند. نظریهپرداز مورد بحث در این مقال، اعجاز قرآن را به نشانههای متنی خدا مربوط دانسته و در مسیر تبیین و تثبیت دیدگاه خویش شبهههایی بر نظریۀ مشهور که اعجاز قرآن را به فرابشری بودن متن قرآن از جهت بیان و محتوا نسبت میدهد، وارد کرده و نظریۀ خویش را تنها راه پاسخگویی به آنها دانسته است؛ ازاینرو نگارنده در این مقاله ـ ضمن واکاوی این نظریه بر اساس نوشتههای نظریهپرداز ـ اشکالات آن را آشکار کرده و به شبهههای وی پاسخ داده است. درضمن نگارنده کوشیده صورتی از نظریۀ یادشده ـ یا تجلی متنی خدا در قرآن ـ را که درست و حقیقت میداند، با تبیین مناسبتری ارائه کند.
Machine summary:
"بله، وجود اینهمه نشانه در متن در کنار دیگر زیباییهای آن (عناصر دخیل در اعجاز بیانی) میتواند جزو وجوه اعجاز قلمداد شود و مشمول تحدی باشد؛ به بیان دیگر، همانگونه که نظم و چینش واژگان قرآن، جزو عناصر تشکیلدهندۀ اعجاز بیانی است، تجلی متنی خدا در قرآن نیز در زمرۀ عناصر تشکیلدهندۀ اعجاز بیانی است و البته لزوم اعتبار آن، تنها در تحدی عام قرآن به همانند قرآن (اسرا: 88) یا به حدیث مثله (طور: 34 - 35) طرحشدنی است؛ زیرا نظریۀ انتساب در یک سوره، لزوما تحققپذیر نیست و این نظریه را باید در مجموعۀ قرآن جستجو و تعقیب کرد.
اما شواهد نگارنده برای پیشتبانی این نظریه به قرار ذیل است: اگر ما تنها آیاتی را که با «أ لم تر» آغاز شدهاند یا آیاتی که «هو الذی» (اشاره به خدای متعال) در آنها به کار رفته، بررسی کنیم، خواهیم دید آیات بسیاری نقش تثبیت جایگاه خالق در ذهن مخاطب را ایفا میکنند؛ برای نمونه در آیۀ «أ لم تر أنا أرسلنا الشیاطین علی الکافرین تؤزهم أزا» ادعایی شده؛ بدون اینکه دلیل خاصی بر آن آورده شود و اساسا بسیاری از ادعاها را نمیتوان با دلایل ظاهری قابل شناخت برای مردم بهویژه مردم زمان نزول مدلل کرد یا برعکس در بسیاری موارد، مطالب بدیهی، بیان شده و ادعایی در مورد آنها صورت گرفته است و این سخن ما را تأیید میکند که دستکم یکی از اهداف فرستندۀ قرآن این است که زمینۀ حضور خود در باور مخاطب را از طریق نشانههایی روانشناسانه اثبات کند."