Abstract:
تالشی از گویش‌های ایرانی شمال غربی به شمار میآید که در حاشیه دریای خزر رواج دارد. جستار پیش روی پس از اشارهای مختصر درباره ساخت فعل در تالشی، به بررسی ریشه‌شناختی 14 فعل از تالشی مرکزی پرداخته‌است. دادههای تحقیق و ضبط آنها براساس تلفظ رایج در تالشی مرکزی است. در مدخل هر فعل، نخست مادههای مضارع و ماضی تالشی آورده شده، سپس برپایة برابر یا همریشة واژه در دیگر گویش‌ها و زبان‌های ایرانی و نیز زبان‌های هندواروپایی، به ریشه‌شناسی واژه و بازسازی صورت ایرانی باستان و هندواروپایی آغازین آن پرداخته شده‌است، سپس براساس شواهد موجود، ساخت اشتقاقی فعل و دگرگونی‌های آوایی انجام‌گرفته بر روی مادههای آن توضیح داده شده، همچنین روند تحول تاریخی واج‌های تالشی در برخی از افعال منتخب این مقاله، از دوره ایرانی باستان تا ریخت امروزین بررسی شده‌است.
Taleshi is one of the Iranian north-western dialects which are spoken on the shore of the Caspian Sea. It has retained some of the ancient phonetic variations. In this study, after a brief description of the Taleshi verb construction, the etymology of 14 verbs of the central Taleshi dialect was investigated. Research data and their transcription were based on the pronunciation common to central Taleshi dialect. In the lexical entry of each verb, first the present and past stem of the Taleshi verbs have been inserted. Then, based on the equivalent or cognate of the word in other Iranian dialects and languages and also in other Indo-European languages, the etymology of the words has been considered and their ancient Iranian and primary Indo-European forms have been reconstructed. Then, based on the evidences from the dialect itself, the derivational structure of the words and the accomplished phonetic changes on their stems has been explained. Also, the historical evolution of Taleshi phonemes in the selected verbs of this paper has been studied from ancient Iranian up to the modern period.
Machine summary:
در مدخلِ هر فعل ، نخست ماده هاي مضارع و ماضي تالشي آورده شده ، سپس برپايۀ برابر يا همريشـۀ واژه در ديگر گويش ها و زبان هاي ايراني و نيز زبان هاي هندواروپايي، به ريشه شناسي واژه و بازسـازي صورت ايراني باستان و هندواروپايي آغازين آن پرداخته شده اسـت ، سـپس براسـاس شـواهد موجـود، ساختِ اشتقاقي فعل و دگرگونيهاي آوايـيِ انجـام گرفتـه بـر روي مـاده هـاي آن توضـيح داده شـده ، همچنين روندِ تحول تاريخي واج هاي تالشـي در برخـي از افعـال منتخـبِ ايـن مقالـه ، از دورٔە ايرانـي باستان تا ريختِ امروزين بررسي شده است .
٣- پيشينۀ پژوهش مهم ترين مقاله هايي که به ساختِ فعل در تالشي پرداخته اند عبارت اند از: «ريشـه و مـادٔە فعـل در گويش هاي تاتي، تالشي، و گيلکـي» از رضـايتي کيشـه خالـه و سـبزعليپور (١٣٨٧)؛ «فعـل پيشوندي در تالشي» از علي رفيعي جيردهي (١٣٨٦)؛ «فعل مجهول در زبان هـا و گـويش هـاي ايراني» از رضايتي کيشه خاله و جلاله وند آلکامي (١٣٩٠)؛ «توصيف ساختمان دسـتگاه فعـل در گويش تالشي (دهستانِ تاسکوهِ ماسال )» از مهرداد نغزگويِ کهن (١٣٧٣).
برابرِ فعل در ديگـر گويش هاي ايراني: تالشي شـمالي -derz «دسـته کـردن (گيـاه )» (پيريکـو٣، ١٩٧٦: ٢٣)، خوانسـاري -derz «مرمت کردن » (اشرفي خوانساري، ١٣٨٣: ٩٨)، سيوندي -dirz «دوختن » (ُلکـوک٤، ١٩٧٩: ١٤١)، ١٤١)، زازا derzen، کردي سوراني -darz/dirz- «شکافتن » (تاکستون ٥، ٢٠٠٩: ١٨١) ٥-٣- teerǝs (شکستن ، آسيب ديدن ) مادٔە مضارع -̌erǝs، مادٔە ماضي -terǝs < ايراني باستان -̌rais√* «زيان ديدن » (چوانگ ، ٢٠٠٧: ٣٠٨)، اوسـتايي -̌srae√ «آسـيب ديـدن » (بارتولومـه ، ١٩٠٤: ١٤٨٦)، سنسکريت -̣res√ «زخميشـدن » (مونيـه -ويليـامز، ١٩٧٤: ٨٨١)، فارسـي 1.
(
, 
, 
)
