Abstract:
در مطالعة زبانهای کهن ایرانی ، مسائل نحوی از اقبال چندانی برخوردار نیستند و زبان سغدی هم از این مسئله مستثنی نیست . به این دلیل که متون بازماندة سغدی عموما ترجمه هایی از زبانهای دیگر تشخیص داده شدهاند، دانشمندان کمتر به بررسی نحوی این متون اهتمام ورزیدهاند. تعیین میزان تاثیرگذاری زبانهای مبدا بر نحو زبان متون سغدی از سویی و وجود تمایز بین گونه های مختلف زبانی آن از دیگر سو، خود مسائلی هستند که بدون بررسی نحوی و مقایسة ساختارهای مشابه در این گونه های زبانی قابل دسترسی نیستند و این امری است که تاکنون به صورت جدی انجام نپذیرفته است . در این نوشتار به بررسی افعال تابع دو فعل وجهی مهم در زبان سغدی پرداخته شده است . این دو فعل -s˒c «بایستن » و -k˒m «خواستن » هستند. در بررسی های پراکندة انجامشده در نحو سغدی عموما تنها به کاربرد آنها با مصدر توجه شده است . این پژوهش نشان می دهد که تابع این دو فعل متنوعتر از آن است که پیشتر تصور می شد. کاربرد با گونه های مختلف مصدر و نیز وجوه فعلی مختلف در جملات پیرو، صورتهای نحوی دیگر این افعال هستند. فعل -s˒c در متون غیر بودایی بسامد بسیار محدودتری دارد و تنوع افعال تابع آن نسبت به -kʼm کمتر است ، اما بسامد کاربرد -kʼm در متون بودایی و مسیحی نسبتا برابر است و امکان مقایسه و بررسی آماری را بیشتر فراهم می کند.
Machine summary:
در این نوشتار به بررسی افعال تابع دو فعل وجهی مهم در زبان سغدی پرداخته شده است .
هستن کاربرد -s’c را تنها با مصدر ماضی دانسته و در مورد -k’m، علاوه بر مصدر، به کاربرد فعل تابع در جملة پیرو نیز اشاره کرده است ؛ هرچند آن را نادر برشمرده است .
در پژوهش حاضر پس از استخراج تمامی موارد کاربرد این دو فعل در امهات متون سغدی و بررسی و تعیین صرفهای مختلف افعال تابع ، اقدام به ارائة دسته بندی انواع آن شده است .
از آنجا که بسامد کاربرد فعل -s’c در متون مسیحی نسبت به متون بودایی بسیار محدودتر است ، مقایسة آماری انواع افعال تابع این فعل در این دو دسته از متون سغدی نتیجة دقیقی دربرنخواهد داشت ؛ بنابراین در مورد این فعل تنها به دسته بندی و ارائة شواهدی از انواع صورتهای فعلی به کاررفته با آن پرداخته خواهد شد.
هستن نیز کاربرد با جملات پیرو را در مورد این فعل نادر برشمرده است (٢١٣ :١٩٧٦ ,Heston).
مکنزی βs’cy’را مصدر مضارع دانسته است (١٤٧:Ibid)، اما با توجه به این که این فعل در جملة پیرو واقع شده است ، باید صورت صرفشده باشد نه مصدر.
در متون بودایی کتابخانة بریتانیا نیز این فعل وجهی دوبار با وجه التزامی و دوبار با مصدر مضارع همراه شده است .
این تفاوت در بسامد کاربرد مصدر مضارع به همراه فعل وجهی -k’m بین متون بودایی و مسیحی می تواند از وجوه تمایز نحو این دو گونة زبان سغدی به شمار آید.