Abstract:
سخن نو دربارة اندیشه کهن حماسههای عرفانی و سفرنامههای روحانی گفتن اگر چه محال نیست، بس دشوار مینماید، بویژه سخن گفتن از سنت دیرینه دیرپای حکایت پرواز و معراج روح آدمی به سوی جایگاه برین دیرین، چه به صورت
داستانهای معراج و چه در قالب حکایتهای تمثیلی رمزی پرواز مرغان روح.
سخن از حکایت سفرنامه روح آدمی است؛ یعنی معراج. موضوع معراج نامهها سفر است. مسافران معراج نامهها، شارحان سفرنامة روح خویشند. آنان حکایت سفر خویش از عالم خاک به افلاک را بازگو میکنند. مسافران این سفر زائرانی هستند که پلههای نردبان سلوک را میپیمایند و موانع و منازل و افلاک را در مینوردند، تا به معرفت، حقیقت و زیارت حق نائل شوند.
نقل سفرنامههای روحانی ـ معنوی اگرچه با زبان معیار هنجار قابل بیان نیست، اما این مسافران محاکات اندوه خویش را در حیطة فرازمانی، در شرایط فرامکانی و با بیانی فرازبانی بازگو میکنند. همین ویژگیهای فراهنجار است که اصالت نو شدن این آثار را با پیشینه سنت، ریشهدار میگرداند و قرون متمادی توجه شاعران و نویسندگان را به خود معطوف میدارد.
این مقاله سعی دارد تا از میان آثار مکتوب موجود ادبی ایران و جهان، پیش گامانی را که به بیان سفر معنوی خویش ـ معراج ـ پرداختهاند، برجستهترین آنها را بر شمارد. بویژه متعالیترین آنها یعنی معراج مقدس حضرت رسول (ص) که تاثیرگذارترین آنها بر سایر معراجها نیز بوده است، تا شیوة بیان هر یک را در معراج روحانی، عقلانی و انفسی آنان در طریق پیمودن مدارج نردبان سلوک، از زبان ایشان بازگوید.
This article is an attempt to withdraw from the literary canon throughout the world the most prominent pioneers who told about their spiritual journeys (Mi’raj). The nature of the miraculous journey of prophet Mohammad being the most influential of all other ascents according to moslems is emphasized. Also the account of their spiritual, mental, and internal journeys by stages from the start of their pilgrimage to their final attainment is given in their own words.
Machine summary:
یار همان یار است و راه دیدار مختلف : آن سرخ قبایی که چـو مـه پـ ار برآمـد امــسال در ایــن خرقــه زنگــار برآمــد آن یار ه مان است اگر جامـه دگـر شـد آن جامــه بــدر کــرد و دگربــار برآمــد ٢ به این ترتیب معراج نامه ها، حماسه سرایی دینی به سـبک سـمبولیک و انـسانی است که قهرمان آن ها، روح انسان در حال عروج و پرواز به سوی حقیقت در واقعـه هـای روحانی است ، همان وا قعه هایی که قهرمان طریق سلوک آن را تجربـه مـی کنـد .
میبدی در تفسیر کشف الاسرار آیات نخستین سوره «نجـم » را نیـز مربـوط بـه معراج پیامبر می داند، که تأکید همان مطالب سوره «اسراء » است ، با این تفاوت کـه در سوره نجم بیش تر اشاره به بازگشت حضرت از سفر معراج دارد.
بیتردید روایت معراج ، از مقدس ترین حکایت های بشری اسـت کـه خـالق بـاری برای قهرمان بیبدیل مخلوقات ـ حضرت محمد مصطفی (ص ) و تعالی روح او و دیدار بـا خویش رقم زده است ؛ روحی که به گواهی قرآن در پگاه خلقت در صف مقـدم متعـالی - ترین موجودات قرار داشته است .
» استاد شفیعی کدکنی در مقدم ۀ مصیبت نامه روایتی از اصل این معـراج نامـه را از کتاب خطی به نام « القصد الی الله » تألیف ابوالقاسم عارف آورده اند که با روایت عطار در تذکرۀ الاولیا قدری متفاوت است ، اما وجه اشتراک هر دو، در شرح مـشاهدات بایزیـد در معراج روحانی و عرفانی اوست ، که مشابه معراج حضرت رسول اکرم (ص ) است .
٣٥ جاوید نام ۀ علامه اقبال ، یکی از سفرهای روحانی ومعراج نامه هـای انـسانی اسـت که در آن اقبال به شرح سف ر روح خویش به سوی عالم علوی به قصد دیدار حضرت حق پرداخته است .