Abstract:
بهمن نامه متنی حماسی در سرگذشت بهمن پسر اسفندیار است. دکتر عفیفی مصحح این منظومه نام شاعر آن را ایران شاه بن ابی الخیر ضبط کرده است و دکتر متینی مصحح کوش نامه- منظومه ای دیگر از این شاعر- نام او را با دلایلی ایران شان بن ابی الخیر درست دانسته است. تاریخ دقیق نظم بهمن نامه نیز روشن نیست و پژوهش گران گفته اند که در قرن پنجم - اواخر قرن پنجم و یا اوایل قرن ششم - به نظم درآمده است. بنابراین هنوز درباره نام درست شاعر و زمان دقیق نظم بهمن نامه شک و تردیدهایی وجود دارد. در این مقاله پس از وارسی حوادثی که گوینده بهمن نامه در دیباچه منظومه از آن ها یاد کرده است و نیز با نگریستن به دست نویس های مجمل التواریخ و القصص که نخستین بار از گوینده منظومه در آن ذکری رفته، با دلایلی اثبات شده است که نظم بهمن نامه کمی پیش از 10 ذی حجه 495 به پایان رسیده بوده است و پس از گرشاسب نامه کهن ترین متن حماسی ملی ایران بشمار می رود. نام ایران شان هم به رغم غرابت آن از اصالت برخوردار است و آن گاه درباره فقه اللغه و معنای ایران شان و نمونه هایی دیگر از نام های مشابه آن بحث شده است.
Machine summary:
در اين مقاله پس از وارسي حـوادثي کـه گوينـدۀ بهمـن نامـه در ديباچۀ منظومه از آن ها ياد کرده است و نيز با نگريستن بـه دسـت نـويس هـاي مجمـل التواريخ و القصص که نخستين بار از گويندۀ منظومه در آن ذکري رفته ، با دلايلي اثبـات شده است که نظم بهمن نامه کمي پيش از ١٠ ذيحجۀ ٤٩٥ به پايان رسيده بوده اسـت و پس از گرشاسب نامه کهن ترين متن حماسي ملي ايران بشمار ميرود.
هم برخـي از اين منظومه ها به نحو شايسته به چـاپ رسـيده انـد و هـم دربـارۀ گوينـدگان و تـاريخ سرايش و نقد و بررسي و ميزان اصالت روايت هاي آن ها پـژوهش هـايي ارج منـد صـورت گرفته است (خالقي مطلـق ، ١٣٦٢: ٨٥؛ همـو ١٣٧٢: ٢٧٥؛ آيـدنلو، ١٣٨٦: ٣٥٥- ٤٥٨ چهارمنظومه را از جهات گوناگون بررسي کرده اند) با اين حال هنوز زمينه بـراي تـدوين نهايي کتابي در تاريخ حماسه سرايي در ايـران همـوار نشـده اسـت و ايـن امـر مسـتلزم پژوهش هاي مقدماتي فراوان دربارۀ مسائلي است که از آن ها ياد شد.
امروزه با مراجعه به عکسي مناسب تر از نسخۀ پاريس - اساس چاپ بهار- مشاهده ميشود که اين نام به صورت آشکار ايران شان کتابت شده و ژول مول نيز که چنـد بـاب از مجمل التواريخ را از روي همين نسخه به زبان فرانسه ترجمه کرده و در مجلۀ ژورنـال آسياتيک طي سال هاي ١٨٤١- ١٨٤٣ بچاپ رسانيده است ، هنگام ترجمـۀ همـان بيـت بهمن نامه راجع به مرگ زال ، نام گويندۀ بهمن نامه را حکـيم ايـران شـان ١ خوانـده اسـت (مول ، ١٨٤٣: ٣٩٥؛ متيني، ١٣٧٧: ٢٦).