Abstract:
کوتاهسرایی از جریانهای مهم ادبی دنیای معاصر است. این جریان در غرب، تحت تأثیر هایکوی ژاپنی و جنبش کمینهگرایی شکل گرفت و به عنوان ژانر ادبی هایکوسرایی شهرت یافت، اما در شعر فارسی با پیشینهای کهن و متفاوت، محدود به یک ساختار و گونه نیست و گونههای فراوانی را در بر میگیرد. در ادبیات ما پیشینه مکتوب و موجود کوتاهسرایی به گاهان میرسد، که هر بند آن برای خود ساختاری کامل و مستقل دارد. از مانویان و دورۀ ساسانیان و سدههای نخستین هجری نیز شواهدی از کوتاهسرایی باقی ماندهاست. به سبب همین پیشینه و گستردگی کوتاهسرایی، در توصیف و تعریف و طبقهبندی گونههای آن سازگاری دیده نمیشود. در این پژوهش دیدگاههای گوناگون دربارۀ شعر کوتاه بررسی میشود. سپس با توجه به ویژگیها و پیشینه، این طبقهبندی برای گونههای مختلف کوتاهسرایی پیشنهاد میشود: گروه نخست: گونههایی با برخورداری از پیشینۀ سنتی چون: مفرد، دوبیتی، رباعی و قطعۀ کوتاه. گروه دوم: گونههای نو و بدونپیشینه چون؛ نوخسروانی و سهگانی. گروه سوم: فرمهای آزاد چون: طرح، فرانو.
Machine summary:
«بوطیقای سه گانی » (فولادی ، ١٣٩٣) مقالة دیگری است که نویسنده در آن بـا الهـام از ساختار «نوخسروانی ها» و گسترش آن و شاید با نیم نگاهی به هایکو، یـک فـرم نـو و یـا شاید یک قالب نو از شعری سه سطری پیشنهاد کرده است کـه پـیش از ایـن نیـز وجـود داشته است ، اما نه به عنوان یک نوع ادبی و یا گونه ای از یک نـوع ادبـی .
با توجه به آنچه گذشت ، دربارة شعر کوتاه می توان چنین گفـت : شـعری کـه از نظـر حجم درمورد قالب های شعری حداکثر چهار تا پنج سطر، و درمورد فرم هـای آزاد، بـدون در نظر داشتن تعداد سطر، حداکثر حجمی به اندازة یـک ربـاعی داشـته باشـد و از نظـر ساختار و معنا کامل و مستقل باشد.
با توجه به اینکه در شعر امروز بعضی از گونه های شعر کوتاه نیمایی و سپید، با حفـظ هویت نیمایی و سپید خود، مانند قالب های شعر عروضی ، فرم مشخص یافته اند چنان کـه می توان فرم آنها را قالب خواند، پیشنهاد ما این است که شعر کوتاه با توجـه بـه سـاختار بیرونی خود در دو دستة کلی قالب و فرم طبقه بندی شود: ١- بعضی از گونه های شعر کوتاه از نظر ساختار بیرونی در چارچوب الگوهـای مشخصـی جای می گیرند که به آن الگوها قالب می گویند.
همة این ساختارها مربوط به شـعر کهـن فارسی هستند اما امروزه نیز بسیاری از شاعران ، ظرفیت بعضی از آنها را بـرای ارائـة آثـار خود مناسب دانسته و به کار گرفته اند: ٥-١-١- شعر یک سطری در بعضی از تعریف هایی که برای شعر کوتاه معاصر گفته شده ، حداقل شعر کوتاه را یـک مصراع دانسته اند: «شعر کوتاه می تواند حتی در یک سطر نوشته شـود؛ آنچـه پیشـینیان «مصرع » نامیده اند» (نوذری ، ١٣٨٨: ١٦).