Abstract:
بابا فغانی شیرازی (م.925ق) از شاعران دوران ساز ادبیات فارسی است. طرز تازه او 200 سال شعر فارسی را به انحای گوناگون تحت ﺗﺄثیر خود قرار داده است. شاعران بسیاری در عصر صفوی دیوان او را تتبّع کرده و در زمین غزلهای او غزل سروده اند. بررسی دواوین تنها هفت تن از شاعران عصر صفوی؛ یعنی عرفی، نظیری، شانی تکلو، شاپور تهرانی، شفایی، طالب آملی و صاﺋﺐ حاکی از آن است که این شعرا حدود هزار غزل در جواب اشعار بابا سرودهاند و این تعداد با بررسی دیوان سایر شعرای این عصر افزایش خواهد یافت. شعر فغانی به عنوان یک نقطه تحوّل در غزل فارسی نیازمند بررسی است. ما در این مقاله دورنمایی از ﺗﺄثیر او بر شاعران عصر صفوی در ایران و شبه قاره ترسیم کرده از دیدگاه ترکیب و انتخاب شعر او را با شاعران پیش و پس از او مورد مقایسه قرار داده ایم.
Machine summary:
شبلی نعمانی در شعرالعجم و واله در ریاض الشعراء او را خالق سبک جدیدی در شعر فارسی معرفی کرده اند و این در حالی است که رضاقلی خان هدایت در ریاض العارفین تنها اشارهای به اوکرده و همو در تذکرۀ مفصل تر خود مجمع الفصحاء اصلا نامی از او نبرده است، در تذکرة آتشکده و تحفة سامی نیز وضع به همین قرار است و بسیار مختصر درباره او سخن به میان رفته است» (Browne,1930:4:229-230) 3.
این تحقیقات در جای خود ارزشمند است، چون شباهت های موجود بین این دو شاعر و سبک هندی را مد نظر قرار داده؛ ولی باید توجه داشت که حلقه اتصال این دو شاعر با سبک هندی بابا فغانی شیرازی است چرا که جامی و فغانی هر دو به امیر خسرو نظر داشته و برخی اشعار او را جواب گفتهاند، با این تفاوت که جامی با شخصیتی محافظه کارانه در جهت تثبیت ویژگیهای سبکی شعر دورة تیموری گام برداشته؛ ولی فغانی با نوآوری در زمینه زبان، استعاره و مضمون موجبات توسعه و تحول شعر را در دو قرن بعد فراهم کرده است (Losensky,1998:11 ).
همان طور که در مقدمه گفتیم، بسیاری از شاعران غزل های بابا را استقبال کردهاند و این زنجیرة تقلید تا جایی ادامه پیدا کرده است که حتی مقلدان او نیز سرمشق شاعران دیگر قرار گرفتهاند، مثلا در مورد «شرف الدین غیرتی» نوشتهاند که «در غزل و دیگر اشعار تتبع مولانا ضمیری میکند» (تقی کاشی،خطی 982: 299).