Abstract:
عقبماندگی جهان اسلام و راه رهایی از آن، ذهن بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام را خود مشغول نموده است. محمد عابد الجابری، متفکر معاصر مراکشی، در تبیین عقبماندگی جهان عرب، علوم را در سه دسته بیانی، عرفانی و برهانی قرار میدهد و نزاع میان نظامهای معرفتی مذکور تحت تاثیر عوامل سیاسی را موجب مغلوب شدن برهان، سیطره عقل مستقیل و عقبماندگی جهان عرب میداند. در این مقاله برآنیم تا نظریه او در خصوص رابطه عرفان و توسعه را نقد و بررسی نماییم. وی عرفان را وارداتی، معطوف به آخرت و دنیاگریز شمرده و معتقد است که رویکرد عرفانی، زمان، حقیقت و اختیار انسان را نفی میکند و با اتخاذ روش مماثلت، قادر نیست به اسباب و علل پدیدهها توجه نموده و توسعه و پیشرفت را به دنبال داشته باشد و حال این که نه عرفان وارداتی و نه دنیاگریز است.
Machine summary:
وی عرفـان را وارداتی، معطوف به آخرت و دنیاگریز شمرده و معتقد است که رویکرد عرفانی، زمان ، حقیقت و اختیار انسان را نفی میکنـد و بـا اتخاذ روش مماثلت ، قادر نیست به اسباب و علل پدیده ها توجه نموده و توسعه و پیشرفت را به دنبال داشته باشد و حال ایـن کـه نه عرفان وارداتی و نه دنیاگریز است .
کلیدواژه ها: عرفان ، توسعه ، عقب ماندگی، پیشرفت ، جابری مقدمه آیا نگاه عرفانی به انسان و جهان ، اندیشه اجتماعی خاصی به دنبال میآورد؟ آیا عرفان قادر است شرایط توسعه را فراهم آورد؟ فعالیت یا انزوای عرفا به معرفت عرفانی یا شخصیت و دیگر ابعاد معرفتی آن ها مربـوط اسـت ؟ سوالاتی از این دست ، ذهن اندیشمندان بسیاری را به خود مشغول کرده و پاسخ های متفاوتی یافتـه اسـت کـه قرائت همدلانه و انتقادی منورالفکران صدر مشروطه و روشنفکران معاصر، اتهام سازشکاری بـه عرفـا، قرائـت رادیکال و چپ یا لیبرالیستی از عرفان و نظریه انقلاب عرفانی از منظر خـود عرفـا، از آن جملـه اسـت .
جابری کلام شیعی را نیز تحت تاثیر گرایش های هرمسی میداند و بر ایـن بـاور اسـت کـه یکـی از بـارزترین ویژگیهای ادبیات عرفانی شیعه اثناعشری این است که ایشان تصورات و تفاصیل مذهبشان را نـه بـه صـورت فلسفه که به صورت احادیث مطرح کرده اند.
بعد جابری روایاتی از مصادر شـیعه در منزلت امیرالمومنین و انتقال آن از طریق بنت رسول الله به سایر ائمه نقل میکند (جابری، ٢٠١٠، ٣٣١) و نهایتا میگوید این نظریه امامت ، همان نظریه اسماعیلیه است ، با ایـن فـرق کـه اسـماعیلیه بـا روش مماثلـت و شیعیان از متون روایی به آن میرسند.