Abstract:
نیروهای اجتماعی برگرفته از برخی تفاوتها یا بهاصطلاح «شکافهای اجتماعی»اند که بهصورت تعمیقیافته در جامعه درآمدهاند. اهمیت موضوع نیروهای اجتماعی از یک سو و اهمیت تجربة دوران حکومت امام علی (ع) از سوی دیگر، عامل اصلی نگارش این مقاله بوده است. پرسش اصلی مقالة پیش رو، این است که «نیروهای اجتماعی مؤثر و نقشآفرین در جریان شکلگیری و تأسیس حکومت علوی کدام بودهاند؟». در این مقاله سعی شده است ضمن بررسی انواع شکافهای اجتماعی در دوران تأسیس حکومت امام علی (ع) و بیان نوع رابطة این شکافها با هم (متقاطع، متراکم یا متوازی)، تعیین یک شکاف بهمثابة شکاف پایه و مقدار فعالیت هریک از این شکافها در سه ساخت اجتماعی، آگاهی و سیاسی و صورتبندی نیروهای اجتماعی ناشی از این شکافها بیان شده، تأثیر هریک از این نیروهای اجتماعی تبیین شود. هشت نیروی اجتماعی مؤثر در تأسیس حکومت حضرت عبارتاند از: مصریان، کوفیان، بصریان، مهاجرین و انصار از اصحاب، ناکثین (جریانهای موقعیتی)، شیعیان اعتقادی، بنیهاشم و طبقة قاریان (جریانهای ایدئولوژیک). گفتنی است میتوان تکتک این نیروهای اجتماعی را در زمرة جریانهای رفتاری نیز دانست.
Social forces are extracted from a number of differences called «cleavage» which can be found in deep layer of a society. The importance of social forces from one side and the importance of experience of the era of Imam Ali (A) ''s ruling in Islamic thoughts from another side، is the main cause of writing this article. The main question is: What are the social forces that played effective roles in establishing Imam Ali (A) ''s government. In this article، moreover trying to study the kind of cleavages in era that Imam Ali (A) ''s government was stablished and expressing the kind of relations between this cleavage (Reinforcing، Crosscutting or Parallel)، we have determine one cleavage as a base and activity of these cleavages in three layers: Social، consciousness، and political. Also، we have expressed arrangement of cleavages that cause social forces and effect of these social forces in society. Eight effective social forces in stablishment of Imam Ali (A) ''s government are: Egyptian، Kofis، Basries، Immigrants and Ansar، Nakisin (Positional currents)، Shia believers، Banu Hashim and Gharaa class (Ideological currents). It is important to mention that all of this social forces can be known in a behavioral currents.
Machine summary:
گونه شناسی نیروهای اجتماعی مؤثر در تأسیس حکومت علوی سیدمحمدرضا احمدی طباطبایی ١ دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکدة معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (ع ) سیدمهدی موسوی نیا دانشجوی دکتری اندیشۀسیاسی دانشکدة معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (ع ) (تاریخ دریافت : ٩٣/١١/٢٨– تاریخ تصویب :٩٤/٢/٢٨) چکیده نیروهای اجتماعی برگرفته از برخی تفاوت ها یا بـه اصـطلاح «شـکاف هـای اجتمـاعی»انـد کـه به صورت تعمیق یافته در جامعه درآمده اند.
همچنین ،به تعبیر مرحوم سیدجعفر شهیدی «شاید در طول یک ربـع قـرن پـس از رحلـت پیامبر (ص )، زمانی نامناسب تر از این عصر برای اجرای عدالت نبود» (شـهیدی ، ١٣٦٩: ١٤٠)؛ چراکه بسیاری از سنت ها دگرگون شده ،حکم های اسلام به حالت تعطیل درآمـده و درآمـد دولـت در کیسۀ افراد خاصی ریخته شده بود (شهیدی ، ١٣٧٧: ٦٦)و به همین سبب ، حضرت در ابتدا، از قبول خلافت ممانعت ورزیدند؛ اما درنهایت ،آن را پذیرفتند.
ج )بصریان : تکوین نیروی اجتماعی بـصریان نیـز در شـکاف پایـۀ سـنت هـای اسـلامی - سنت های جاهلی و مؤمنان راستین -منافقان (در سطح رهبری آنهـا) ریـشه داشـت و بـیش از همه ، اعتراض به حاکم خود، عبدالله بن عامربن کریزکه پسر دایی عثمان بود، در این امر دخیـل ١.
بـا شـکل گیـری سقیفۀ بنی ساعده ،دو طرف به افتخارهای قومی و قبیله ای استناد کردندو با پیروزی مهـاجرین ، بار دیگر این شکاف به وضع فعال درآمدو میان مسلمانان ، دسـته بنـدی مهـاجرین (قریـشی ) و انصار (غیرقریشی ) شکل گرفت کـه البتـه اهمیـت دادن بـه ایـن مـسئله ، تحـت تـأثیر شـکاف سنت های اسلامی -سنت های جاهلی بود.