بررسی تاريخی وزن در فهلويات Journal Article

Writer: طبیب زاده، امید ؛

زبانها و گویشهای ایرانی (ویژه نامه نامه فرهنگستان) اسفند 1392 - شماره 3 Ranking Science-Research (Ministry of Science/ISC (‎32 page(s) - From 59 to 90 )

Keywords: وزن شعر فهلويات وزن قديم فهلويات وزن تكيه ايِ سه ضرب وزن وزن عروضی عروضی اشعار اشعار

Abstract:

منظور از فهلويات در اين مقاله دوبيتي هاي يازده هجايي است كه به وزني شبيه به وزن عروضي هزج و به يكي از زبان هاي محليِ ايران سروده شده باشد. وزن در فهلويات، از حيث تاريخي، شكل هاي گوناگوني به خود گرفته است، كه در اين مقاله به بررسي انواع و نحوه تحول آنها مي پردازيم. در اين مقاله، پس از شرح و نقد مختصرِ تحقيقات پيشين، نگاهي به ويژگي هاي وزني سروده هاي پارتي مي اندازيم، سپس فهلويات پس از اسلام را، از حيث زبان و وزن، به انواع گوناگوني تقسيم مي كنيم و وضعيت وزن را در هركدام از آن انواع جداگانه بررسي مي كنيم. فهلويات پس از اسلام، از حيث زباني، به دو دسته قديم و جديد تقسيم مي شود؛ فهلويات قديم اشعاري هستند كه به زباني كه امروزه ديگر زباني مرده محسوب مي شود سروده شده اند، مثلاً به زبان قديم مردم قزوين يا همدان يا تبريز؛ و فهلويات جديد اشعاري هستند كه به زباني زنده سروده شده اند، مثلاً به زبان گيلكي شرق گيلان يا به زبان مازندراني يا لُري. فهلويات را، از حيث وزن نيز، به دو گروه عروضي و غيرعروضي تقسيم مي كنيم. بنابراين، از تركيب اين موارد با هم، چهار دسته زير را از هم متمايز مي كنيم و اساسِ وزن را در هركدام از آنها به صورت جداگانه نمايش مي دهيم: اول، فهلويات قديمِ غيرعروضي؛ دوم، فهلويات قديمِ عروضي، مانند فهلويات عبيد زاكاني و سعدي و شيخ صفي الدين اردبيلي كه در بعضي تذكره ها و نسخه هاي خطيِ قديم با تصحيفات و احتمالاً تصحيحات بسيار ثبت شده اند؛ سوم فهلويات جديدِ عروضي، مانند دوبيتي هاي منسوب به باباطاهر و فايز دشتستاني كه هنوز نيز در جاي جاي ايران خوانده و شنيده مي شوند؛ و بالاخره چهارم، فهلويات جديدِ غيرعروضي (فهلويات محلي)، مانند دوبيتي هاي شرق گيلان يا اشعار مازندرانيِ امير پازواري و نيمايوشيج كه آنها نيز هنوز در برخي گويش هاي محلي ايران رواج دارند. در بخش پاياني اين مقاله مي كوشيم تا، براساس مشابهت هاي موجود در ميان تمام اين انواع و مخصوصاً براساس ويژگي هاي وزنيِ موجود در فهلويات محلي، وزن فهلويات قديمِ غيرعروضي را بازسازي كنيم. به اعتقاد نگارنده، وزن اصيل و قديم فهلويات، مانند وزن فهلويات جديدِ غيرعروضي يا همان فهلويات محلي، وزني تكيه اي، سه ضربي، و يازده هجايي بوده است.

Machine summary:

بررسی تاریخی وزن در فهلویات امید طبیب زاده (عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا) منظور از فهلویات در این مقاله دوبیتی های یازده هجایی است که به وزنی شبیه به وزن عروضی هزج و به یکی از زبان های محلی ایران سروده شده باشد. بنابراین ، از ترکیب این موارد با هم ، چهار دستة زیر را از هم متمایز می کنیم و اساس وزن را در هرکدام از آنها به صورت جداگانه نمایش می دهیم : اول ، فهلویات قدیم غیرعروضی ؛ دوم ، فهلویات قدیم عروضی ، مانند فهلویات عبید زاکانی و سعدی و شیخ صفی الدین اردبیلی که در بعضی تذکره ها و نسخه های خطی قدیم با تصحیفات و احتمالا تصحیحات بسیار ثبت شده اند؛ سوم فهلویات جدید عروضی ، مانند چکیده : دوبیتی های منسوب به باباطاهر و فایز دشتستانی که هنوز نیز در جای جای ایران خوانده و شنیده می شوند؛ و بالاخره چهارم ، فهلویات جدید غیرعروضی (فهلویات محلی )، مانند دوبیتی های شرق گیلان یا اشعار مازندرانی امیر پازواری و نیمایوشیج که آنها نیز هنوز در برخی گویش های محلی ایران رواج دارند. فهلویات در قالب ها و اوزان دیگری جز دوبیتی و هزج نیز مشاهده شده است (مثلا نک : صادقی ١٣٩٠: ١٤١)، اما ما در این مقاله ، به منظور تحدید بحث ، بیشتر به بررسی فهلویاتی می پردازیم که در دورة اسلامی و در قالب دوبیتی ها یا گاه تک بیت های مقفا و عمدتا یازده هجایی سروده شده اند.

Download citation file :
(پژوهیار, , , )

Download PDF
Downlaod HTML

Shortlink:

Page: