Abstract:
مقاله حاضر با بررسي مقوله «نهي» و معاني ثانوي آن در بلاغت عربي و فارسي به اين حقيقت دست يافته است كه نتايج بررسي و حتي گاهي شاهد مثالهاي بسياري از آثار تاليفشده در اين زمينه تكراري ميباشد؛ بهگونهاي كه پس از جمعبندي و حذف موارد تكراري به اين نتيجه ميرسيم كه معاني ثانوي در كتب بلاغي عربي در 19 عنوان مشترك و در كتب بلاغي فارسي در 16 عنوان مشترك مطرح شدهاند و از ميان نويسندگان معاصر فارسي، تنها رضانژاد با افزودن 20 عنوان ديگر به عناوين پيشينيان توانسته است تعداد معاني ثانوي نهي را به 36 عنوان (با حذف عناوين مشابه و تكراري، 33 عنوان) افزايش دهد. اين در حالي است كه در ديد نخست، ميتوان با لحاظ نمودن دستهبندي موضوعي، معاني ثانوي مورد اشاره اين آثار را به سه موضوع نهي ارشادي، نهي تحذيري و نهي دعايي دستهبندي كرد و سپس با دقت بيشتر ميتوان به تعداد اين عناوين و معاني افزود و در نهايت، ضمن رعايت اسلوب عنوانگذاري علمي و بامسمي به ارائه عنوانهاي جديد و تعريف آن ها پرداخت.
Machine summary:
گوینده در این بیت، مخاطب را از تکیه بر پرهیزگاری خود نهی میکند؛ چراکه در لشکرگاه خوبان که قلعهای را با یک سوار میگیرند، هیچکس تاب مقاومت ندارد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (حافظ، 1382: 185) در بیت زیر نیز شاعر بزرگی و بخشندگی را منحصر به ممدوح خود میداند و مخاطب را از یافتن کریمی دیگر عاجز میداند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (الطالقاني، 1385: 54) عناوین «یأس و قطع امّید» و «تنبّه از کار و اندیشة بیهوده» در کتاب «اصول علم بلاغت در زبان فارسي» را با توجّه به مثالهای آن ميتوان در اين نوع نهي تحذیری قرار داد (رضانژاد، 1367: 322-324).
در این بیت، ندای درون حافظ را ملامت میکند و میگوید: تو که به اسرار خدایی آگاه نیستی چرا شکایت میکنی؟!: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (1382: 495) در بیت زیر نیز شاعر مخاطب را سرزنش میکند تا دیگران را از رفتاری که خود دارد، منع نکند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (العسکري، 1408، ج 1: 272) عنوان «توبیخ و سرزنش» در کتاب «اصول علم بلاغت در زبان فارسي» را ميتوان در اين نوع نهي تحذیری قرار داد (رضانژاد، 1367: 322).
گوینده در این بیت، با بیان عاقبت عشق که جان باختن و فناست، در دل خود هراس ایجاد میکند تا او را از این کار منع کند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (حافظ، 1382: 94) همچنین در این بیت، مخاطب از دشمنیهای پنهان در قالب دوست برحذر داشته شده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (الأماسي الحنفي، 1423: 259) عنوان «ندامت» در کتاب «اصول علم بلاغت در زبان فارسي» را با توجّه به مثال آن ميتوان در اين نوع نهي تحذیری قرار داد (رضانژاد، 1367: 326).