Abstract:
در سال های پایانی قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری قمری ، عصر درخشش علمی و فرهنگـی مـاوراءالنهر جایش را به دورٔه فترت و انحطاط عظیم علمی و فرهنگی داد . در این زمان شرایط مساعدی برای حیـات و رشد زبان و ادبیات فارسی در آن دیار وجود نداشت اما در عوض شبه قارٔه هنـد بزرگ تـرین پناهگـاه و محـل اعتلای زبان و ادبیات فارسی شده بود . رشد و گسترش فرهنـگ ایـران در شـبه قاره معلـول علاقـه و عشـق گورکانیان هند نسبت به فرهنگ و زبان ایران بود، چنانکه دربـار گورکانیـان هنـد بـه وجـود گـروه بزرگـی از شاعران و نویسندگان پارسی گوی از هند و ایران و ماوراءالنهر آراسته بود . در این مقاله کوشش شده برخـی از شاعران فارسی گوی ماوراءالنهری که بنا بر شرایط نامساعد روزگار از دیار خود به هند کوچیده اند معرفی شوند .
Machine summary:
"دیگربار در ۹۰۶ق با اینکه سمرقند در دسـت شـیبانی خان بـود آنجـا را تسـخیر کـرد (بـابر، ص ۵۴؛ روملو، ص ۷۱) اما بار دیگر مجبور به ترک شـبانۀ سـمرقند در ۹۰۷ق شـد (فرشـته ، ج ۱، ص ۱۹۷؛ روملو، ص ۷۳)، پس از آن نزد محمدباقر حاکم ترمذ رفت و به پیشنهاد او قصد کابـل کرد (فرشته ، ج ۱، ص ۱۹۷-۱۹۸؛ خواندمیر، ج ۴، ص ۳۰۷)، سپس در ۹۱۳ق قندهار و زمـین داور را تصرف کرد (روملو، ص ۱۳۴؛ بکری ، ص ۱۰۳) و اندکی بعد خود را بابر شاه خواند (٦.
بعضا امیران و شاهانی بودند کـه انـدک تـوجهی بـه زبان و ادب فارسی داشتند، اما این وضعیت ، به سبب ناپایداری ، مساعد نبود؛ زیرا شـیبانیان ترک نژاد و ترک زبان با خوی بیابانگردی طبعـا چنـدان علاقـه ای بـه زبـان فارسـی نداشـتند و دیگر اینکه جنگ و درگیری های خانمان سوز کـه در سراسـر ایـن قـرن در مـاوراءالنهر وجـود داشت اصلا مجالی برای ظهور استعداد هنری و شاعری نمی داد .
او دربارٔە وضع زبان و فرهنگ فارسی در هنـد می گویـد : «شـهرهای بـزرگ هند در عهد چند پادشاه نخستین گورکانی به راستی به محیطـی ایرانـی تبـدیل شـده و جولانگـاه و مـأمن فرهنگ ایرانی بوده است و اینان نه تنهـا خـود و فرزندانشـان پارسـی دان و گوینـده و نویسـندٔە بـدین زبـان بودند بلکه همۀ سرداران و وزیران و بزرگان درگاهشان نیز چنین و بیشتر آنـان خانـدان های مشـهور ایرانـی بودند، و قدم هر شاعر زبان آور یا نویسندٔە سخن گستری را که از ایران فرا می رسید بر دیـده می نهادنـد و در نـوازش آنـان دقیقـه ای را فـرو نمی گذاشـتند» (صـفا، ج ۵، بخـش اول ، ص ۴۸-۴۹) ."