Abstract:
پژوهش پيش رو به منظور شناسايي الگوهاي سينوپتيك سطح زمين و ارتفاع ژئوپتانسيل تراز پانصد هكتوپاسكال رخداد توفان تندري در دشت اردبيل طي بازه بيست ساله (1992-2012) به انجام رسيده است. در اين پژوهش، از داده هاي فشار سطح زمين، ارتفاع ژئوپتانسيل تراز پانصد هكتوپاسكال و روش خوشه بندي سلسله مراتبي وارد با فاصله اقليدسي استفاده شده است. نتايج خوشه بندي، چهار الگو در سطح زمين و چهار الگو در تراز پانصد هكتوپاسكال را به دست داد. الگوهاي سطح زمين شامل ۱. شكل گيري كم فشارهايي بر روي هندوستان و سيبري و پرفشارهايي بر روي اروپاي شمالي و غرب چين؛ ۲. شكل گيري كم فشارهايي بر روي دره گنگ، خليج فارس و شمال اروپا و پرفشارهايي بر روي سيبري و غرب چين؛ ۳. شكل گيري كم فشارهايي بر روي هند و خليج فارس و پرفشارهايي بر روي سيبري و غرب چين؛ ۴. شكل گيري پرفشار در آسياي مركزي و رخداد جبهه در شمال غرب كشور است. الگوهاي ارتفاع ژئوپتانسيل تراز پانصد هكتوپاسكال شامل الگوهاي 1. شكل گيري ناوه بر روي شرق مديترانه و قرارگيري اردبيل در شرق ناوه؛ 2. شكل گيري بلوكينگ امگايي شكل بر روي شمال خزر و قرارگيري اردبيل در جنوب غرب آن؛ 3. رخداد بلوكينگ بريده كم فشار بر روي مركز و شرق تركيه و قرارگيري اردبيل در شرق ناوه ايجاد شده از آن؛ ۴. رخداد بلوكينگ دوقطبي در اروپاي مركزي و قرارگيري منطقه بررسي شده در شرق ناوه است.
Machine summary:
صلاحی (١٣٨٩) ویژگیهای آماری و همدیدی توفان تندری اردبیل را بررسی کرد و به این نتیجه رسـید کـه قرارگیـری منطقۀ بررسیشده در جلو ناوة شکل گرفته بر روی ترکیه و حمل رطوبت منابع رطوبتی دریای سـرخ و خلـیج فـارس و از طرف دیگر، آرایش الگوهای فشار سطح زمین که رطوبت خزر را وارد منطقه کرده ، زمینه ساز رخداد توفان تندری در ایـن منطقه بوده است .
او به این نتیجه رسید که وقوع بلوکینگ و پیچانۀ جوی، ناپایداری و همرفت شدید هوا در تمام سطوح جوی از تراز هزار تا پانصـد هکتوپاسـکال ، جریـان تـاوایی مثبـت و تغذیـۀ رطوبتی خزر در ترازهای سطح زمین و دریای مدیترانه و دریای سیاه در ترازهای فوقانی، زمینـه هـای لازم بـرای رخـداد توفان های تندری در تبریز را فراهم کرد.
شکل گیری این الگوی فشار حرارتـی در سـطح زمـین ، جریان های شمال غربی- جنوب شرقی و غربی- شرقی را بین پرفشارها و کم فشارها سبب شده و با شدت بخشـیدن بـه جریان همگرایی در حد فاصل بین مراکز پرفشار و کم فشار، شرایط ناپایداری قوی و جـوی کـاملا کژفشـاری را بـر روی منطقۀ بررسیشده که در حد فاصل بین سامانه های فشاری قرار دارد، چیره کرده است .
اختلاف فشـار شـمالی- جنـوبی رخ داده ، رطوبـت منابع رطوبتی شمالی (خزر و دریای سیاه ) را به منطقه منتقل کرده است و از طرفی با شکل گیری کم فشار بر روی جنوب غرب خلیج فارس و کشیده شدن زبانه های آن به داخل خاک ایران و تسلط جریان پادساعتگرد بـر روی منطقـه ، شـرایط لازم برای صعود شدید هوای مرطوب موجود فراهم شده و به رخداد توفان تندری در اردبیل منجر شده است .