Abstract:
یکی از حلقه های مهم اتصال بین حقوق و اخلاق، بررسی نقش حسن نیت در حقوق است. اگرچه تاریخچه این بحث در مغرب زمین از یکصد
سال می گذرد، اما در ادبیات مکتوب حقوقی و فقهی ما بیش از چند سال نیست. عمده تلاش ها در پژوهش های داخلی و خارجی معطوف به تبیین این
موضوع در قراردادها بوده است و می توان گفت که در مورد کاربرد اصل حسن نیت در الزامهای خارج از قرارداد و به ویژه مسئولیت مدنی و بالاخص
ضمان قهری، پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. شاید حاکمیت تفکر رایج در این باب مبنی بر عدم تاثیر قصد، علم و جهل فاعل در ضمانات،
عمده ترین دلیل این امر باشد. نشانه های حاکمیت این اندیشه را در جای جای نظریات بسیاری از حقوقدانان داخلی و خارجی که در سده اخیر گرایش
روزافزونی به معیارهای تحققی و فاصله گرفتن از موازین هنجاری و معنوی داشته اند، می توان مشاهده کرد. مساله ی اصلی این است که آیا ضمان قهری
و مسئولیت مدنی در مفهوم خاص، تنها مبتنی بر مؤلفه های عینی و خارجی اعم از ماهیت عمل و آثار مترتب بر آن است و یااین که عناصر فاعلی و
به و یژه وضعیت ذهنی، روانی و معنوی فاعل نیز در این باب نقش دارد؟ در این پژوهش با واکاوی مفهوم و حقیقت حسن نیت و نسبت آن با سوءنیت
و تحلیل مبانی آن و با جستجوی نقش و کارکرد جوهره آن در مبانی، ارکان، و عوامل رافع مسئولیت مدنی، این نتیجه حاصل شده است که تصور عدم
تاثیر حسن نیت در حوزه ی مسئولیت مدنی از پشتوانه ی تحقیقی دقیق و مستحکمی برخوردار نیست و وضعیت روانی، علمی و حتی نفسانی فاعل در
مسئولیت مدنی یا وضعیت حقوقی زیاندیده جز در موارد استثنایی که مصالح دیگر از قبیل نظم عمومی پادرمیانی می کنند، تأثیرات مهمی از نوع مانعیت
و یا رافعیت دارد و در پایان بر این تأکید شده است که در جهت حفظ نظم حقوقی، نقش قاعده حسن نیت در قبال قوانین موضوعه، نقش تکمیلی و
تفسیری خواهد بود.
Machine summary:
"مساله ی اصلیاین است که آیا ضمان قهری و مسئولیت مدنی در مفهوم خاص، تنها مبتنی بر مؤلفه های عینی و خارجی اعم از ماهیت عمل و آثار مترتب بر آن است و یااین که عناصر فاعلی و به ویژه وضعیت ذهنی، روانی و معنوی فاعل نیز دراین باب نقش دارد؟ دراین پژوهش با واکاوی مفهوم و حقیقت حسن نیت و نسبت آن با سوءنیت و تحلیل مبانی آن و با جستجوی نقش و کارکرد جوهره آن در مبانی، ارکان، و عوامل رافع مسئولیت مدنی، این نتیجه حاصل شده است که تصور عدم تاثیر حسن نیت در حوزه ی مسئولیت مدنی از پشتوانه ی تحقیقی دقیق و مستحکمیبرخوردار نیست و وضعیت روانی، علمیو حتی نفسانی فاعل در مسئولیت مدنی یا وضعیت حقوقی زیاندیده جز در موارد استثنایی که مصالح دیگر از قبیل نظم عمومیپادرمیانی میکنند، تأثیرات مهمیاز نوع مانعیت و یا رافعیت دارد و در پایان براین تأکید شده است که در جهت حفظ نظم حقوقی، نقش قاعده حسن نیت در قبال قوانین موضوعه ، نقش تکمیلی و تفسیری خواهد بود.
نویسنده صاحب عناوین ، بر خلاف آن چه در بحث از قاعدهی احسان گفته شده است ، دراین جا تصریحی بـه ایـن امر ندارد، لکن ظاهر عبارت او واین که او قاعدهی استیمان را بر قاعده احسان مبتنی میکند و استیمان را مصـداقی از احسان قرار میدهد، حاکی ازاین است که همانند احسان، تحقق استیمان نیز نیازمند وجود عنصر قصد احسـان و حسن نیت است ، اگرچه صرف حسن نیت داشتن نیز کافی نیست ، بلکه حسن نیت باید مقرون به رفتاری باشد کـه از نظر عرف اقدام جهت حفظ مصالح مالک قلمداد گردد، ولی از بد حادثه دراین مورد خاص موجـب ورود ضـرر به مالک شده است ."
(
, 
, 
)
