Abstract:
خواجه نصير الدين طوسي از متكلمان بزرگ شيعي بوده و داراي آثار ارزشمندي است. آثار كلامي وي خصوصا تجريد الاعتقاد همواره مورد توجه دانشمندان اعم از شيعه و سني بوده است. احاطه او بر علوم مختلف خصوصاً علوم عقلي، وي را در عِداد متكلمان پرآوازه و صاحب سبك در عالم اسلام قرار داده است. هر چند در مجموع، استدلالات كلامي وي، عقلي محض، نقلي محض و عقلي و نقلي در كنار هم را شامل مي شود؛ لكن سهم قسم اول بيش از دو قسم اخير است از اين رو نقش عقل و استدلالات عقلي در آثار كلامي او بسيار برجسته و پر رنگ است. اين مقاله در صدد تبيين خطوط كلي اي است كه محقق طوسي در پژوهش هاي كلامي خود از آن ها پيروي مي كند، خطوطي همچون: استفاده از قواعد و مسائل فلسفي، تاويل نقل معارض با عقل قطعي، ابتناي حداقلي ادله بر گزاره هاي نظري، جامع نگري و... .
Machine summary:
"و اگر کسی خواهـد کـه از ایـن مقام برتر آید، بباید دانست که بیرون از آنچه یافته است چیزی دیگر هسـت و همـت بـر این قدر مقصور ندارد و آلتی که او را داده اند تا بدان چیزها دریابـد، بـه معرفـت و احاطـه کثرتی که از آن بوی عدم میآید، مشغول نگرداند، بلکه علایق و موانع دنیـوی از خـاطر و ضمیر منقطع گرداند و حواس و قوا را که آلات ادراکات فـانی انـد ضـعیف کننـد و نفـس اماره را که لشکر تخیلات فاسده و توهمات کاذبه در بیابان ضمیر میپراکند، بنـد ریاضـت 139 بر نهد و به کلی روی همت متوجه به عالم قدس دارد و قصـارای امنیـت بـر نیـل و درک حق مقصور و به خضوع و تضرع از جواد مطلق میخواهد تـا در خزانـه رحمـت بـر دل او بگشاید و به نور هدایتی که بعد از مجاهـده وعـده داده اسـت ، دیـده بصـیرت او را منـور گرداند تا اسرار ملکوتی و آثار جبروتی مشاهده کند و حقـایق غیبـی و دقـایق فیضـی بـر اندرون او کشف شود؛ الا آن است که این قبا بر بالای هـر کـس ندوختـه انـد و مقـدمات این نتیجه به همه کس نیاموخته اند، ذلـک فضـل الله یؤتیـه مـن یشـاء.
تلاش خواجه ) بر این است که مدعیات کلامی را با حداقل توقف بر نظریـات عقلـی، و با تکیه بیشتر بر بدیهیات عقلی، اثبات نماید؛ نمونـه بـارز ایـن تـلاش ارزشـمند، ابـداع برهانی از سنخ برهان امکان و وجوب اسـت کـه بـدون ابتنـاء بـر بطـلان دور و تسلسـل ، واجب تعالی را اثبات مینماید (طوسی: ١٤٠٥ الف ، ٥١٩؛ رسالۀ فی اثبات الواجـب تعـالی غیر موقوف علی ابطال الدور و التسلسل )."
(
, 
, 
)
