Abstract:
دنیاگریزی، از مضامین عمده در شعر و ادب فارسی و عربی است که از بن مایه های شعر زهد و تحقیق (قرن دوم هجری) ابوالعتاهیه، شاعر قدرن دوم و سوم هجری است. شاید بتوان گفت در سیر تکامل شاعر زهد و تحقیق ادب فارسی، ناصرخسرو و سپس اوج آن سنایی است. هدف از این تحقیدق ، پیدا کردن نقار مشترک این دو شاعر مانند بسامد بالای مضمون در شار، وابستگی به دربار و مهجور شدن شان می باشد. تصاویری که از دنیا در ذهن و اندیشده ناصرخسرو و ابوالعتاهیه وجود دارد؛ از طریق واژگان به خوبی منتقل شدهاست. این تصاویر، چهره حقیقی آنان را نشان می دهد. تصویر ابوالعتاهیه از دنیا، ترسیم زشت و ناخوشایند نیست و حتی گاهی نگاه حکیمانه دارد. در انتها باید گفت هر دو شاعر توصیه های بسیاری بر ترک دنیا و تمایلات دنیوی ارائه داده اند. دلیل عمده هر دو ناپایداری و گذرندگی دنیاست.
Machine summary:
» دنیا ناصرخسرو دنیا را از فریبندگی آن را به سراب تشبیه میکند: به چه ماند جهان مگر به سراب سپس او تو چون دوی به شتاب (ناصرخسرو، 1368ش: 27) ابوالعتاهیه نیز همین تشبیه را درباره دنیا به کار میبرد: انما الدنیا غرور کلها مثل لمع الال فیالارض القفار (ابوالعتاهیه، 1964م: 18) «دنیا همهاش فریب و نیرنگ است مثل درخشش سراب در زمین بدون آب و علف است» همچنین در جای دیگر دنیا را، غول رنگارنگی میداند که فتنههایش را با ظاهری فریبنده میآراید: بلیت من الدنیا بغول تلونت لها فتن قد فضضتها و ذهبت (همان: 92) «در دنیا به غول رنگارنگی گرفتار شدم که فتنههایی دارد که به آنها آب نقره و آب طلا داده است.
» و ناصرخسرو سروده است: گیتی سرای رهگذرانست ای پسر زین بهترست نیز یکی مستقر مرا (ناصرخسرو، 1368ش: 12) و در جای دیگر گفته است: رهگذرست این نه سرای قرار دل منه اینجا و مرنجان روان (همان: 14) ابوالعتاهیه دنیا آن را به خوابگاه شتران تشبیه میکند: انما الدنیا مناح لرکب یشرع الحث بشد الرحال (ابوالعتاهیه، 1964م: 324) «دنیا فقط خوابگاه شتران شتر سوارانی است که در تشویق به بستن جهازهای شتران میکوشند.
» نتیجهگیری ناصرخسرو مانند بسیاری از شاعران فارسیزبان، در ادب عرب مهارت داشته و از مضامین امثال و اشعار عربی در شعر خود استفاده کرده است.
چنان که گفته شد دنیاگریزی از مضامینی است که هم ناصرخسرو و هم ابوالعتاهیه در شعر خود با بسامد بالا به کار بردهاند.